سیر تکاملی اعمال ولایت فقها در تاریخ معاصر ایران

ولایت فقیه و نیابت عامه فقها و نیابت خاصه اصحاب، از عصر ایمه در کلام و سیره عملی آنها جریان داشته است. در عصر غیبت نیز در کتابهای مختلف فقهی بحث ولایت و نیابت عامه فقها مطرح شده است. سوال اصلی این تحقیق آن است که تحقق عملی ولایت فقیه در عصر غیبت چگونه بوده است؟ آیا ولایت فقیه در مقام عمل، فقط در دوران جمهوری اسلامی اجرا شد یا سابقه تاریخی هم دارد؟ برای پاسخ به این سوال به بررسی تاریخی این مساله در دوران معاصر که دوران حاکمیت سلاطین شیعه بوده، پرداخته‌ایم و میزان حضور عینی و عملی فقها در حکومت و اعمال ولایت آنها را بررسی کرده‌ایم. فرضیه این تحقیق آن است که از زمان ظهور صفویه تا تاسیس نظام جمهوری اسلامی،‌ به دلیل شکل‌گیری حکومت شیعه و رسمیت تشیع، فقهای شیعه بسیار بیشتر از گذشته ـ در حد مقدورـ به اعمال ولایت پرداخته‌اند و مناصب حکومتی فقیه را بر عهده گرفته‌اند. هر چه از دوره صفویه به دوران جمهوری اسلامی نزدیک‌تر می‌شویم این قدّر مقدور، افزایش یافته و مناصب بر عهده گرفته شده توسط فقها بیشتر شده تا اینکه در نظام جمهوری اسلامی به اوج خود رسیده و به‌طور رسمی، ساختار حکومت بر مبنای ولایت فقیه طراحی شده و مقام اول رسمی مملکت، شخص ولی فقیه قرار داده شده است.