تبیین قلمرو آموزه «امت» در جوامع چندفرهنگی

تعیین قلمرو آموزه «امت» که ریشه در قرآن کریم دارد، همواره مورد تضارب آرا مفسران و اندیشمندان قرار داشته است. ایده اصلی نوشتار حاضر آن است تا قلمرو مفهومی این اصطلاح را در رابطه با جوامع چندفرهنگی مورد مدّاقه قرار دهد. «چندفرهنگی»، مفهومی نسبی است و در حوزه این نوشتار می‌تواند دو فرض کلی داشته باشد. در فرض نخست، جامعه‌ای مرکب از تنوعات قومی و نژادی، زبانی و خرده‌فرهنگ‌ها که همگی مسلمانند و در فرض دوم، جامعه‌ای که از اجتماع گروه‌های غیر مسلمان و مسلمان تشکیل شده باشد. بنابراین، قلمرو مفهومی «امت»، نسبت به هر یک از این دو صورت، متفاوت خواهد بود؛ چرا که اگر مفهوم «امت» با عنصر عقیده، صرفاً مسلمانان را شامل شود، عنوان امت فقط با جوامع نوع اول سازگار خواهد بود و جوامع نوع دوم با کلیّت خود در ذیل «امت» نخواهند گنجید و در نتیجه، فرآیند ملت‌سازی در این جوامع دشوار خواهد شد. اما اگر با رویکرد موسع و فراتر از معیار عقیده مفهوم «امت» را مورد لحاظ قرار دهیم، شکاف ایدیولوژیک موجود میان مسلمانان و غیر مسلمانانِ ساکن در یک جامعه چندفرهنگی، مانع از تبدیل‌شدن آنان به ملتی واحد نخواهد شد.