تاملی در رابطه نظریه ولایت مطلقه فقیه امام خمینی و نظریه منطقة الفراغ شهید صدر

از مهم‎ترین نظریات فقه سیاسی شیعه   که در تکمیل و راستای هم‎دیگر هستند منطقة الفراغ و ولایت مطلقه فقیه است. مطابق با نظریه منطقة الفراغ شهید صدر، حاکم اسلامی این حق را دارد که مستقلاً اقدام به قانون‎گذاری کند و بایدها و نبایدهایی را تعیین کند که علاوه بر جایگاه قانونی، مانند دستورات خداوند، واجب الاطاعه باشند. بنابراین، این حق تنها برای معصوم نیست، بلکه در عصر غیبت معصوم، برای حاکم جامع الشرائط اسلامی نیز وجود دارد. مطابق با نظریه ولایت مطلقه فقیه امام خمینی1، در نبود معصوم، فقیه عادلی که توانایی تشکیل حکومت را داشته باشد نیز به اندازه پیامبر و ائمه هدی: که موفق به دست گرفتن حکومت شدند، دارای اختیارات حکومتی خواهد بود. نقطه وصل و مهم‎ترین وجه اشتراک این دو نظریه، حق حکومت و مشروعیت ولایت فقیه در عصر غیبت و مهم‎ترین تفاوت آن‎ها در گستره اختیارات آن‎هاست. در منطقة الفراغ، حاکم حق عبور از واجبات شرعی و الزامات قانونی را ندارد. اما در ولایت مطلقه فقیه، حاکم در صورت صلاح‎دید، ولو به طور موقت حق تعطیلی واجبات و نقض قانون را در راستای مصلحت نظام اسلامی دارد؛ زیرا حکومت اسلامی از احکام اولیه اسلام شمرده می‎شود.

a reflection on the relationship between the theory of absolute guardianship of the jurisconsult by imam khomeini and the theory of ‘discretionary sphere of the law’ (mantiqat al-farāgh) by martyr ṣadr

one of the most important theories of shiʿa political jurisprudence – which stand in line with each other – is the concept of al-wilāyat al-faqih (guardianship of the muslim jurist). according to the theory of ‘discretionary sphere of the law’, an islamic ruler has the right to independently legislate and determine obligations and prohibitions which, in addition to their legal status, should be obeyed like divine commandments. therefore, this right is not exclusive to infallible imams, but also applicable to a fully qualified religious ruler in the absence of an infallible imam during the occultation period. according to the theory of ‘absolute guardianship of a muslim jurist’, in the absence of an infallible imam, a just muslim jurist capable of establishing a government will have governmental authority equal to that of the prophet and the imams who successfully established governments. the joining point and the most important aspect of commonality between these two theories is the right to govern and the legitimacy of the guardianship of the muslim jurist in the occultation period, with the most significant difference being the extent of their authorities. as far as the ‘discretionary sphere of law’ is concerned, the ruler does not have the right to deviate from religious duties and legal obligations. however, in accordance to the theory of the “absolute guardianship of the muslim jurist”, the ruler, if deemed necessary, even has the right to temporarily suspend religious duties and violate laws in the interest of the islamic system; for the islamic government is regarded to be based on the primary ordinances of islam.