تاسیس تاریخ هجری

مسلمانان همانند هر قوم و ملت دیگری برای ثبت و ضبط وقایع ایام و حوادث و رخدادهای واقعه و گزارش آن به نسلهای بعد و نیز تنظیم زندگی فردی و اجتماعی، تاریخ مخصوص خود دارند که با نام تاریخ هجری، شناخته می‌شود. تاریخ مسلمانان بر مبنای هجرت رسول خدا(ص) از مکه به مدینه سال شماری و ثبت می‌شود. پرسش اصلی این است که پایه گذار این تاریخ کیست؟در پاسخ به این پرسش دو دیدگاه عمده وجود دارد:‌ دیدگاه نخست بر‌آن است که مسلمانان تاسالهای 16-18ق، تاریخی نداشته‌اند تا اینکه در سال چهارم خلافت عمربن‌خطاب و در اثر پیش‌آمد یک مشکل پیرامون یک سند مالی بدون تاریخ، پس از مشورت خلیفه با اصحاب و به پیشنهاد علی بن ابی‌طالب (ع)، خلیفه دوم هجرت رسول خدا (ص) را مبنای تاریخ اسلامی قرار داد. دیدگاه دیگر برآن است که پایه‌گذار تاریخ هجری شخص رسول خدا (ص) است که پس از ورود به مدینه دستور داد که بر این مبنا تاریخ‌گذاری کنند و آنچه به خلیفه دوم نسبت داده می‌شود، فقط انتقال ماه آغاز سال از ربیع‌الاول به محرم است. در این مقاله پس از بررسی ‌مستندات این ‌دو دیدگاه، نتیجه‌گیری می‌شود که مسلمانان از ابتدای بعثت در دوره‌های مکی و مدنی تاریخ مخصوص خود داشته‌اند اما مبنای این‌تاریخ در دوره مکه، بعثت رسول خدا(ص) و در دوره مدینه، هجرت بوده است. در عین حال تا میانه سال پنجم هجری، تاریخ اسلام بر پایه شمارش ماهها تاریخ گذاری می‌شد تا اینکه از سال ششم مبنای ماه شماری به سال‌شماری بدل شد. پس از رحلت پیغمبر(ص) تا سال چهارم خلافت عمر بن خطاب، این تاریخ به فراموشی سپرده شد اما پس از فتوحات و تلاقی با ملتها و اقوام دیگر، مسلمانان به تاریخ مختص به خود احساس نیاز کردند. از این‌رو خلیفه درصدد برآمد با صحابه مشورت کند. او پس از این رایزنی به پیشنهاد علی (ع) گردن نهاد و همانند روزگار پیغمبر(ص)، هجرت را مبنای تاریخ قرار داد و آن را به عنوان تاریخ رسمی مملکت اسلامی به سراسر بلاد ابلاغ کرد. از آنجا که مسلمانان سال قمری را مبنا قرار دادند و این سال با ماه محرم آغاز و به ماه ذی‌الحجه خاتمه می‌پذیرفت، به رغم اینکه هجرت در ماه ربیع الاول انجام شده بود، همان مبنای عرب را رایج و سال خود را با محرم آغاز و به ذی‌الحجه پایان دادند. البته تا میانه سال پنجم که مبنای تاریخ گذاری، شمارش ماهها بود، آغاز تاریخ هجری از همان ماه ربیع الاول محاسبه می‌شد. کلیدواژه‌ها:‌ رسول خدا(ص)، تاریخ هجری، اسلام، علی بن ابی‌طالب،‌ عمر بن خطاب.