حنابله غیر وهابی در شام قرن دوازدهم قمری

تاریخ تحولات و فرایندهای نوگرا و اصلاح‌گر اسلامی، در آستانه ورود جهان اسلام به قرون مدرن و پیشامدرن، همیشه یکی از موضوعات مهم و تامل برانگیز در تاریخ فرهنگ و اندیشه اسلامی بوده است. در جریان حرکتهای نوگرا و تحول خواه اسلامی در جهان اهل‌سنت، نقش حنابله بسیار آشکارتر از دیگر فرق و مذاهب بوده است. اتکا و توجه به عقاید ابن تیمیه که آنها را از مذاهب رقیب خود متمایز می‌ساخت، محور تمام افکار و عقاید اصلاح‌گرانه در میان حنابله بوده است. درک ابعاد و زیرساختهایی که در این مکتب باعث بروز گرایشهای سپسین اصلاح‌گرانه شد، از اهمیت بسیاری برخوردار است. جان وُل که یکی از پژوهشگران کثیرالتالیف اما کمتر شناخته شده در ایران است، در این مقاله بر آن است تا با اتکا به اطلاعات تراجم نگاران مورد وثوق و قابل اعتنای قرون یازدهم و دوازدهم دمشق، مبانی فکری و جریانات فقهی خاصی را که در این قرون بر حنابله گذشته است، تحلیل و ارزیابی نماید. نگاه او در تدوین این مقاله، جستجوگری و تامّل در باب سوگیریها و گرایشهایی است که منجر به شکل‌گیری حرکتهای تحول خواه بعدی شده است. او مقالات و آثار مهمی در کشف جنبه‌های دیگر این موج اصلاح‌گر در قرون پیشامدرن اسلامی تدوین کرده و به جریانات حدیث‌گرای متمرکز در مکه و مدینه از سویی و تحولات نوگرایانه مسلمانان در هندوستان و شمال آفریقا از سوی دیگر پرداخته است. وی سالیان متعددی از عمر خویش را در مصر، سودان، عربستان و سوریه گذرانده و به عنوان یکی از پژوهشگران دیرینه و صاحب‌نظر در تحولات سیاسی و فرهنگی این مناطق مورد رجوع و توجه است. وی هم‌اکنون در دانشگاه جورج تاون ایالات متحده، ریاست دپارتمان مطالعات خارجی را به عهده دارد. او در این مقاله از میان اطلاعات متکثر تراجم نگاشته‌های حنابله به دنبال کشف جریانات و نوع تعامل آنها به عنوان یکی از گروههای مهجور تحت تسلط عثمانی است.