نگاه تقریبی عین‌القضات همدانی به مکاتب مختلف

نظریه درستی اصول مذاهب و جریانهای فکری رایج و نحوه مواجهه صحیح با این عقاید، یکی از مسایلی است که عین‌القضات در آثار خود به توضیح و تبیین آن می‌پردازد. وی با ارایه دلایل و مثالهای گوناگون، معتقد به صحت و درستی اصل و اساس عقایدی است که بر پایه آنها مذاهب و مکاتب مختلفی ایجاد شده است و به سالکان حقیقت توصیه می‌کند در برخورد با عقاید و نظرات گوناگون، سعه صدر بیشتری داشته و به جستجوی حقیقت آنها برآیند، تا اختلاف آرا و نزاعهای سطحی، برطرف و درکی درست از حقیقت مذاهب حاصل گردد. اگرچه عین‌القضات تا جای ممکن می‌کوشد دلایل و مثالهای متعددی بر مدعای خود بیان کند، اما بر مبنای روش عرفانی، درک حقیقت این مسیله را ـ آن‌گونه که خود یافته است ـ منوط به کشف و شهود می‌داند. نظریه عین‌القضات از دو جهت اهمیت دارد: اول، از لحاظ اخلاق پژوهش، شیوه درست برخورد با آرا و عقاید مختلف را بیان می‌کند، دوم، به لحاظ اجتماعی و کاربردی، می‌تواند نقش بسزایی در همزیستی مسالمت‌آمیز مذاهب و نحله‌های فکری مختلف ایفا کند.