نگاهی بر اندیشه‌های اعتقادی نومعتزله در مصر

نومعتزله به دسته‌ای از اصلاح ‌طلبان، احیاگران و نواندیشان مسلمان اطلاق می‌گردد که در دو سده اخیر با رویکرد عقل ‌گرایانه خود نسبت به آموزه‌های دینی، از روشها و معتقدات معتزله قدیم الهام گرفته‌اند؛ اما سوال اساسی این است که نومعتزله متقدم و نومتاخر مصر، در مواجهه با هیمنه دنیای غرب، چه روشهایی را برای توانمندسازی جهان اسلام به کار گرفتند؟ و چه رویکردی به آموزه‌های دینی، عقل و علم، سیاست، جبر و اختیار برای جبران عقب افتادگی مسلمانان در قبال تمدن غرب در پیش گرفتند؟ در نگاه کلی به مجموعه جریانهای نومعتزله در مصر، دو گرایش و رویکرد متمایز در نیم قرن اخیر دیده می‌شود؛ رویکرد اول دنباله‌رو نومعتزله متقدم (به سردمداری سید جمال و عبده) است. آنان سعی در بازسازی اصول و اندیشه‌های معتزله قدیم برای توانمندسازی اسلام در مقابل تهاجمات غرب داشته‌اند. ولی در رویکرد دوم (بعد از رشیدرضا) در سیر حرکت خود در مبانی معرفت شناسی، به شکل ملموسی از عقل استدلالی به عقل عرفی تجربی گرایش پیدا کرده‌‌اند. این تفکر نومعتزله متاخر، با الهام از روش فلسفی عقلی، رویکردی خودبنیاد و تجربی در مواجهه با مدرنیته داشته است. این مکتب با تفسیر تجربی، علمی و همچنین ضرورت آمیختن ایمان دینی با آگاهی عقلی، رشد قابل توجهی در میان مجامع علمی و دانشگاهی مصر داشته است. این پژوهش با جمع‌آوری کتابخانه‌ای اطلاعات به روش توصیفی تحلیلی سعی دارد، اهم اندیشه‌های اعتقادی نومعتزله مصر را، در نگاه به دین، علم و عقل، سیاست، جبر و اراده مورد بررسی و تحلیل قرار دهد.

a look at the religious ideas of neo-mu’tazilah in egypt

neo-mu’tazilah refers to a group of muslim reformers, revivalists and new thinkers. in the last two centuries, with their rationalistic approach to religious teachings, they have been inspired by the methods and beliefs of the old mu’tazilah. but the basic question is, what methods did the early and late neo- mu’tazilah of egypt use to empower the islamic world in the face of the hegemony of the western world? and what approach did they take to religious teachings, reason and science, politics, predestination and free will to compensate for the backwardness of muslims compared to western civilization? in a general view of the group of neo-mu’tazilah movements in egypt, two distinct trends and approaches can be seen in the last half century; the first approach of the followers of neo-mu’tazilah is advanced (led by seyed jamal and abduh). they have tried to reconstruct the principles and ideas of the old mu’tazilah in order to empower islam against the attacks of the west. however, the second approach (after rashidreza) in the course of its movement in the foundations of epistemology, has become concretely oriented from argumentative reason to conventional-experimental reason. inspired by the philosophical-intellectual method, this late neo-mu’tazilah thought had a self-based and experimental approach in facing modernity. with its experimental and scientific interpretation, as well as the necessity of combining religious faith with intellectual awareness, this school has grown significantly among the scientific and academic societies of egypt. this research tries to collect information in a descriptive-analytical method. to examine and analyze the importance of the religious ideas of egyptian neo-mu’tazilah in terms of religion, science and reason, politics, determinism and will.