مروری بر ژئوشیمی و محیط تکتونیکی تشکیل پهنه های افیولیتی ایران

رخنمون های افیولیت ها و ملانژهای افیولیتی بطورگسترده در ایران پخش شده است. اﻓﯿﻮﻟﯿﺖ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ای از ﺳﻨﮓ ﻫﺎی ﻣﺎﻓﯿﮏ و اوﻟﺘﺮاﻣﺎﻓﯿﮏ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﻈﻢ ﯾﺎ ﻻﯾﻪ ﻻﯾﻪ  ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﯾﺎ در اﺛﺮ ﺗﻨﺶ ﻫﺎی زﻣﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﺑﻪ اﻓﯿﻮﻟﯿﺖ؛ ﮐﻤﭙﻠﮑﺲ افیولیتی، ﺳﺮی اﻓﯿﻮﻟﯿﺘﯽ، و ﺳﺮاﻧﺠﺎم آﻣﯿﺰه رﻧﮕﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ از ﻣﯿﺎن آن ﻫﺎ واژه آﻣﯿﺰه رﻧﮕﯿﻦ (ﮐﺎﻟﺮد ﻣﻼﻧژ )ﮐﺎرﺑﺮد بیش تری دارد. با توجه به تنوع کارهای تحقیقاتی انجام شده در این زمینه و عدم وجود یک مقاله مروری، انجام کار پژوهشی جدید را لازم نموده است. هدف از نگارش این مقاله مروری بر ژئوشیمی و محیط تکتونیکی تشکیل پهنه های افیولیتی ایران است. نتایج این تحقیقات نشان می‌دهند که از نظر پراکندگی، افیولیت های ایران از نوع ملانژ بوده که در دو گروه نوار افیولیت رادیولاریتی زاگرس و نوار حلقوی ایران مرکزی قابل ذکر می باشند. در جنوب غربی زاگرس، دو بخش جدا از هم به نام افیولیتی کرمانشاه و نیریز رخنمون دارد. افیولیت های ایران مرکزی که با نام نوارهای حلقوی خرده قاره ی مرکزی (سبزوار، شمال تربت حیدریه جنوب بیرجند)،  شمال غرب ایران (ماکو خوی) و شرق ایران مرکزی (شمال مکران و شمال نائین) در اثر عمل فرورانش، بخشی از گوشته ی بالایی و پوسته ی اقیانوسی به صورت مجموعه ی درهمی (ملانژ افیولیتی) برجای مانده است. هم چنین نتایجی بسیار از مطالعات ژئوشیمیایی بر روی افیولیت های ایران، وابستگی بازالت های پشته های میان اقیانوسی (morb) و تولئیت های جزایر قوسی (iat) را نشان داده است. هردو گروه بازالت های ساب آلکالن وآلکالن را در افیولیت های کرمانشاه شناسایی کرده اند. در افیولیت های نیریز و شهر بابک انواع متعددی از بازالت که ویژگی iat دارند، شناسایی و گزارش شده است. ترکیب شیمیایی افیولیت سبزوار نیز ویژگی های ژئوشیمیایی نوع iat را نشان می دهد. در افیولیت بند زیارت (باختر مکران) نیز دو نوع گدازه بازالتی شناسایی شده است.

An overview of geochemistry and tectonic environment of Iranian ophiolitic zones

Ophiolite outcrops and ophiolite melanges have spread widely in Iran. Ophiolite is referred to as an assemblage of mafic and ultramafic rocks, which may be merged by tensile stresses. Ophiolite; ophiolite complex, ophiolite series, was finally told that the colored mélange  colored melange more applied. Due to the variety of research done in this field and the lack of a review article, a new research work has been done. The purpose of this article is review the geochemistry and tectonic environment of the formation of ophiolitic zones of Iran. The results of this research show that in terms of dispersion, Iranian ophiolites are a type of melange that can be distinguished in the two groups of Zagros radiolarite ophiolite belt and Central Iranian  ring belt. In the southwest of Zagros, there are two separate parts, called Kermanshah and Nayriz ophiolites. Central ophiolites, which are named after central  Iran ring ophiolite belt include (Sabzevar, north of Torbat Heydarieh, south of Birjand) and west of central Iran (MakoKhoy),  and east of central Iran (northern Makran and northern Nain) due to subduction, part of the upper mantle and the crust. The remnant of ocean is left in the form of an ophiolite melange. Also, the results of many geochemical studies on Iranian ophiolites have shown the dependence of Midocean ridge basalts (MORB) and island arc tholeiitic (IAT). Both groups of subalkaline and alkaline basalts have been identified in the ophiolites of Kermanshah. In the ophiolites of Neyriz and ShahreBabak, several types of basalts that have IAT properties have been identified and reported. The chemical composition of Sabzevar ophiolite also shows the geochemical characteristics of the IAT type. Two types of basaltic lava have also been identified in the Ophiolite of the BandeZiarat (W. Makran).