اثربخشی برنامه توانبخشی شناختی بر کارکردهای اجرایی کودکان با اختلال ریاضی

هدف: از دیرباز تاکنون همواره موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان برای خانواده، مربیان و جامعه اهمیت عمده‌ای داشته است. اختلالات یادگیری خاص که به‌طور عمده، عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان را کاهش می‌دهد و امر آموزش را با مشکل مواجه می‌کند یکی از نگرانی‌های عمده متولیان آموزش‌وپرورش کودکان است و با بالا رفتن روز‌افزون شیوع اختلالات یادگیری (به‌ویژه اختلال ریاضی)، نیاز به تشخیص و ارزیابی دقیق، ایجاد شیوه‌های درمانی جدید و استفاده از راه‌کارهای علمی برای کاهش نشانه‌ها بیش‌از‌پیش احساس می‌شود. پیامدهای منفی مشکلات ریاضی در سال‌های اولیه کودکی ممکن است تا بزرگسالی بر زندگی فردی و اجتماعی فرد تاثیر بگذارد. اکثر کودکان با اختلال ریاضی، مشکلات قابل‌توجهی در‌زمینه کارکردهای اجرایی دارند. بنابراین با کاربرد روش‌های آموزشی موثر بر کارکردهای اجرایی می‌توان عملکردها و یادگیری را بهبود بخشید. از‌این‌رو پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی توان‌بخشی شناختی بر کارکردهای اجرایی دانش‌آموزان دارای اختلال ریاضی انجام شد. روش بررسی: پژوهش حاضر یک مطالعه شبه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون پس‌آزمون با گروه کنترل همراه با پیگیری بود. جامعه آماری این پژوهش را تمامی دانش‌آموزان 8 تا 12 سال شهر سنندج تشکیل می‌دادند که در سال تحصیلی 1399-1400 در مدارس مشغول به تحصیل بودند. 30 کودک (17 پسر و 13 دختر) به‌ شیوه دردسترس انتخاب شدند که با استفاده از آزمون ریاضی ایران کی‌مت روی 30 نفر از دانش‌آموزان اجرا شد. نمره همگی آن‌ها 5/1 انحراف‌معیار پایین‌تر از میانگین (85 و پایین‌تر) بود و 28 نفر از آن‌ها بر مبنای معیار های ورود (تشخیص اختلال ریاضی توسط متخصص مرکز، دریافت نمره 85 و پایین‌تر در آزمون ریاضی ایران کی‌مت، رضایت والدین و تمایل کودک) و خروج (ابتلا به سایر اختلالات عصبی تحولی مانند نارسایی توجه / ‌بیش فعالی، اختلال طیف اُتیسم، صرع، تشنج، غیبت بیش از 2 جلسه از برنامه توان‌بخشی شناختی) انتخاب شدند و پس از همتاسازی بر مبنای سن و جنس به‌طور تصادفی و مساوی (هر گروه 14 نفر) در گروه آزمایش (7 پسر و 7 دختر) و کنترل (8 پسر و 6 دختر) قرار گرفتند و سیاهه درجه‌بندی رفتاری کارکردهای اجرایی را والدین آن‌ها تکمیل کردند. در مرحله بعد، دانش‌آموزان گروه آزمایش در 10 جلسه انفرادی به مدت 30 تا 45 دقیقه (دو جلسه در هفته) برنامه توان‌بخشی شناختی را دریافت کردند و گروه کنترل فقط در برنامه‌های متداول مدرسه (برنامه‌های آموزشی مبتنی بر کتاب‌های درسی ‌دبستان) شرکت کردند. پس از آخرین جلسه آموزشی (هفته ششم) و 5 هفته پس از آن، تمامی افراد دوباره با استفاده از سیاهه درجه‌بندی رفتاری کارکردهای اجرایی، ارزیابی شدند. داده‌های به‌دست‌آمده با استفاده از تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر تجزیه‌‌وتحلیل شدند. یافته‌ها: یافته‌های حاصل از تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر نشان داد برنامه توان‌بخشی شناختی بر کارکردهای اجرایی و مولفه‌های آن (تنظیم رفتار و فراشناخت) دانش‌آموزان با اختلال ریاضی تاثیر معنادار داشته است. باتوجه‌به مجذور اتا می‌توان نتیجه گرفت که42 درصد٬ 32 درصد و 43 درصد به‌ترتیب از واریانس کارکردهای اجرایی، تنظیم رفتار و فراشناخت در گروه آزمایش ناشی از شرکت در برنامه توان‌بخشی شناختی بوده است. حتی نتایج اثربخشی پس از 5 هفته مطالعه پیگیری پایدار ماند. نتیجه‌گیری: باتوجه‌به اثربخشی برنامه توان‌بخشی شناختی بر کارکردهای اجرایی، می‌توان نتیجه گرفت طراحی و اجرای برنامه‌های توان‌بخشی مشابه در برنامه آموزشی دوره ابتدایی نه‌تنها موجب بهبود کارکردهای اجرایی در کودکان با اختلال ریاضی می‌شود٬ بلکه از وخیم‌تر شدن مشکلات آن‌ها در یادگیری مهارت‌های تحصیلی پیشگیری می‌کند.  

the effectiveness of cognitive rehabilitative program on executive functions in children with dyscalculia

objective: students’ academic success is crucial for families, educators, and the community. specific learning disorder reduces students’ academic performance and makes education difficult. because of the rising prevalence of learning disorders (especially dyscalculia), it is necessary to pay more attention to dyscalculia, its diagnosis, and assessment to develop new interventions and scientific strategies to reduce symptoms. negative consequences of math problems in early childhood probably affect the individual and social aspects of life until adulthood. as far as we know, most children with dyscalculia have significant problems in executive functions, so the application of effective educational methods on executive functions will improve cognitive functions and learning. the present study was conducted to determine the effectiveness of a cognitive rehabilitation program on the executive functions of students with dyscalculia.materials & methods: this research was a quasi-experimental study with a pre-test-post-test design with a control group. the statistical population consisted of all 8 to 12 years old students who were studying in specific schools for learning disorders in the 2020-2021 academic year in sanandaj city, iran. thirty children (17 boys and 13 girls) were selected by convenience method and assessed using the iranian key math test. then, 28 students with one standard deviation lower than the mean (≤85 points) were diagnosed as dyscalculic, and their parents signed a written consent form. students were excluded if they had seizures and epilepsy, or other neurodevelopmental disorders or were absent more than two times from intervention sessions. all students were matched according to gender and age and randomly assigned to the experimental (7 boys and 7 girls) and control groups (8 boys and 6 girls). the executive functions of all students were assessed by the behavioral rating inventory for executive functions (brief). the experimental group individually participated in 12 sessions (twice a week; 30 to 45 minutes per session) and was trained by the cognitive rehabilitation program. however, the control group only attended the mainstream curriculum. again, all students were assessed by the brief in the last session and 5 weeks later in the follow-up. the obtained data were analyzed by using analysis of variance with repeated measures.results: the findings showed that the cognitive rehabilitation program has significantly influenced executive functions and their components (behavior regulation and metacognition) in students with dyscalculia. according to the eta quotient, 42%, 32%, and 43% of the variances of executive functions, behavior regulation, and metacognition of the experimental group, respectively, have been explained by participating in the cognitive rehabilitation program. in addition, the program’s effectiveness lasted for a 5-week follow-up later.conclusion: considering the effectiveness of cognitive rehabilitation programs on executive functions, designing and implementing the same rehabilitative programs not only improves the executive functions of students with dyscalculia but also prevents their problems relating to learning academic skills.