جایگاه خدمات توان‌بخشی در نظام سلامت و اقتصاد ایران طی سال‌های 1381-1396

هدف: جایگاه بخش خدمات و به‌ویژه خدمات سلامت در اقتصاد کشور به طور پیوسته در حال ارتقا بوده است. در این میان سهم حوزه‌های مختلف عملکردی سلامت تاکنون مورد غفلت واقع شده است. با توجه به عدم حضور جدی بیمه‌های اجتماعی و بیمه‌های خصوصی، این حساسیت‌ها در بخش توان‌بخشی بیش از سایر حوزه‌های عملکرد بهداشت و درمان بوده است. در این میان اجرای طرح تحول نظام سلامت و تزریق منابع جدید به این بخش، حساسیت‌ها پیرامون چگونگی هزینه‌کرد این منابع در نظام سلامت را افزایش داده است. از این روی مطالعه حاضر سعی دارد تا جایگاه خدمات توان‌بخشی در نظام سلامت و اقتصاد ایران را مورد ارزیابی قرار دهد.روش بررسی: مطالعه حاضر از روش تحلیل روند داده‌های طولی سود برده است. برای این منظور داده‌های مربوط به بخش‌های مختلف حساب‌های ملی سلامت در طول سال‌های 1381 تا 1396 استخراج و تحلیل شده است. حساب‌های ملی سلامت که در قالب جداول داده ستانده تهیه و گزارش می‌شوند این امکان را فراهم می‌کنند تا سهم منابع مختلف تامین مالی برای کارکرد‌های مختلف نظام سلامت نیز مشخص شود. بر این اساس سهم خدمات توان‌بخشی در اقتصاد ایران و منابع تامین مالی این فعالیت‌ها در سال‌های مختلف محاسبه و با وضعیت کشورهای مختلف در جهان مقایسه شده است. اطلاعات سایر کشورها نیز از داده‌های حساب‌های ملی سلامت سازمان بهداشت جهانی و نیز پایگاه داده‌های اقتصادی کشورهای عضو سازمان همکاری‌ اقتصادی و توسعه گردآوری شده است.یافته‌ها: هزینه‌های مربوط به خدمات توان‌بخشی در ایران از 884 میلیارد ریال در سال 1381 به بیش از 2967 میلیارد ریال در سال 1396 رسیده که معادل 0/02 درصد تولید ناخالص داخلی ایران در آن سال است. سهم هزینه‌های توان‌بخشی از کل هزینه‌های سلامت در سال 1386 در بالاترین حد خود (3/07 درصد) بوده و در سال‌های بعد از آن، همواره روند کاهشی داشته و در سال 1396 به حدود 0/22 درصد رسیده است که کمترین مقدار در طول 16 سال گذشته است. مقایسه سهم اقتصادی توان‌بخشی از فعالیت‌های اقتصادی کشور با کشورهای مختلف نشان می‌دهد که جایگاه این بخش به‌هیچ‌وجه قابل قیاس با کشورهای توسعه‌یافته نیست و حتی از بسیاری از کشورهای در حال توسعه همرده نیز پایین‌تر است. کشورهای تونس، تونگا و مولداوی وضعیت مشابه اقتصاد ایران داشته و نسبتی در حدود 0/05 تا 0/1 درصد از کل فعالیت‌های اقتصادی‌شان را خدمات توان‌بخشی شکل داده است. مقایسه وضعیت شیوع معلولیت در این کشورها با ایران نشان می‌دهد که کشورهای مذکور از شیوع کمتری نسبت به ایران برخوردار بوده‌اند. بررسی سهم منابع مختلف نشان می‌دهد که پرداخت از جیب خانوارها با 37/6 درصد، بیشترین و دولت با 18/7 درصد کمترین نقش را در مشارکت در تامین مالی خدمات توان‌بخشی داشته‌اند. آنچه شایسته توجه است آنکه این رقم قبل از اجرای طرح تحول نظام سلامت در حدود 65 درصد بوده است. بیمه‌های اجتماعی در سال 1396 نیز تنها 24/6 درصد از هزینه‌های توان‌بخشی را تقبل کرده‌اند. نتیجه‌گیری: بحث عدم دسترسی افراد دارای معلولیت به خدمات بهداشتی و درمانی بحثی بسیار جدی در تمام کشورهای جهان است. از هزینه‌های استفاده از خدمات توان‌بخشی، همواره به عنوان یکی از عوامل محدود‌کننده دسترسی به این خدمات یاد شده است. با اجرای طرح تحول نظام سلامت، از سهم هزینه‌های توان‌بخشی در کل هزینه‌های سلامت کاسته شده است. در حال حاضر تامین مالی خدمات توان‌بخشی به‌شدت وابسته به پرداخت از جیب خانوارها بوده و منابع مالی بیمه‌ها و موسسات غیر‌انتفاعی و شرکت‌ها نقش قابل توجهی در این میان نداشته است. از این روی هر زمان که دولت از هزینه‌های مربوط به این حوزه کاسته است، بار مالی تامین این هزینه‌ها مستقیماً بر دوش افراد و خانوارها افتاده است. از این روی انتظار می‌رود دولت قبل از اینکه از بار مسئولیت و هزینه‌های خود در قبال خدمات توان‌بخشی بکاهد، سایر منابع جایگزین برای تامین مالی این فعالیت‌ها را تدارک دیده باشد. بنابراین توسعه منابع مالی برای ارائه خدمات توان‌بخشی را باید یکی از مهم‌ترین نیازهای نظام سلامت در ایران دانست.

Economic Profile of Iranian Rehabilitation Services: 2002-2017

Objective: The role of the service sector in general and healthcare services in particular have been promoting in Iran rsquo;s economy. The implementation of the Health System Transformation Plan and the injection of new financial resources into this sector have raised concerns about the health system function. Thus, this is the first attempt to estimate and evaluate the share of rehabilitation services in the Iranian economic and health systems.Materials Methods: The study utilized longitudinal trend analysis using the National Health Accounts data during 20022015. National Health Accounts, through inputoutput tables, breaks down the share of different sources of financing for different functions of the health system. According to this method, both the share of rehabilitation services in Iran rsquo;s economy and the financing sources of these activities have been calculated and compared to other countries. Data on Iran #39;s National Health Accounts has been collected from the Statistical Center of Iran. International data is collected from the World Health Organization #39;s National Health Accounts and the databases of the Organization for Economic Cooperation and Development member countries.Results: Expenditures related to rehabilitation services in Iran increased from 884 billion rials in 2002 to more than 2967 billion rials in 1396, equivalent to 0.02% of Iran #39;s GDP in that year. The share of rehabilitation expenditures in total health expenditures in 2007 was at its highest level (0.3%). In the following years, it has always had a decreasing trend. In 1396 it reached about 22.0%, the lowest amount during 16 Last year. Comparing the economic share of rehabilitation of the country #39;s economic activities with different countries shows that the position of this sector is in no way comparable to developed countries and is even lower than many developing countries. Tunisia, Tonga, and Moldova have a similar situation to Iran #39;s economy, with rehabilitation services accounting for about 0.05 to 0.1 percent of their total economic activity. Comparison of the prevalence of disability in these countries with Iran shows that these countries had a lower prevalence than Iran. Examination of the share of various sources shows that outofpocket payments with households with 6.37 percent, the most, and the government with 7.18 percent had the least role in financing rehabilitation services. It is noteworthy that this figure was about 65% before implementing the health system transformation plan. Social insurance in 2017 also covered only 6.24% of rehabilitation costs.Conclusion: Inaccessibility of people with disabilities to healthcare services is a very serious issue in the world. The rehabilitation services expenditures have always been mentioned as one of the most important barriers of accessing to these services. Following the implementation of the Health Transformation Plan, the share of rehabilitation activities in Iran rsquo;s health market has been shrunk.