تاثیر نابرابری درآمدی در استفاده از خدمات توان‌بخشی خانوارهای شهری و روستایی ایران: یک مطالعه مقطعی

هدف: تغییرات جمعیتی و اپیدمیولوژیکی در قرن بیست و یکم موجب پیدایش چالش‌های جدیدی مانند سالمندی و شیوع بالای بیماری‌های غیرواگیر شده است. شیوع بالای معلولیت و ناتوانی در اثر افزایش جمعیت سالمندان، شیوع بیماری‌های غیرواگیر و حوادث موجب افزایش تقاضا برای خدمات توان‌بخشی شده است، ولی ظرفیت تامین آن در بسیاری از نقاط جهان پاسخگوی نیازهای موجود نیست که این امر به عدم دسترسی مناسب به این خدمات و عدم هماهنگی بین تقاضا و عرضه این خدمات منجر می‌شود. مطالعه حاضر با هدف تعیین وضعیت نابرابری در استفاده از خدمات توان‌بخشی در بین خانوارهای ایرانی طراحی و اجرا شد.روش بررسی: مطالعه حاضر از نوع توصیفی تحلیلی است که به صورت مقطعی و با استفاده از داده‌های پیمایش هزینه درآمد خانوار مرکز آمار ایران در سال 1397 انجام شد. ابزار مورد استفاده در پیمایش مرکز آمار ایران، پرسش‌نامه چهارقسمتی »هزینه درآمد خانوار شهری و روستایی « شامل خصوصیات اجتماعی اعضای خانوار، مشخصات محل سکونت و تسهیلات و لوازم عمده زندگی، هزینه‌های خوراکی غیرخوراکی و درآمدهای خانوار بود که از طریق مصاحبه با سرپرست خانوار یا یکی از اعضای بالای پانزده سال تکمیل شد. نمونه در مناطق روستایی 18610 خانوار و در مناطق شهری 20348 خانوار بود. پس از استخراج و پالایش داده‌ها، تعداد 38958 خانوار وارد مطالعه شدند. عوامل موثر بر استفاده خانوار از خدمات توان‌بخشی و نابرابری در استفاده از خدمات توان‌بخشی به ترتیب با استفاده از آزمون مجذور کای و شاخص تمرکز (ci) تحلیل شدند. استخراج داده‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای msaccess و msexcel نسخه 2013 و تحلیل داده‌ها به کمک نرم‌افزار stata نسخه 14/1 انجام شد. نقشه‌های توزیع جغرافیایی استفاده از خدمات توسط نرم‌افزار arcgismap نسخه 10 ترسیم شد.یافته‌ها: 226 خانوار (87 درصد) دارای سرپرست مرد و 32 خانوار (13 درصد) دارای سرپرست زن از خدمات توان‌بخشی استفاده کرده بودند.60 درصد خانوارهای استفاده‌کننده از خدمات، سه تا چهار نفر عضو داشتند. 239 خانوار (92 درصد) دارای پوشش بیمه‌ای و 19 خانوار (8 درصد) فاقد هرگونه پوشش بیمه‌ای بودند. سرپرست 173 خانوار (67 درصد) که از خدمات توان‌بخشی استفاده کرده بودند، شاغل بودند و از خانوارهای استفاده‌کننده از خدمات، 55 درصد ساکن مناطق روستایی و 45 درصد ساکن مناطق شهری بودند. درمجموع 258 خانوار (0/77 درصد) از خدمات توان‌بخشی استفاده کرده بودند. خانوارهای فاقد پوشش بیمه، استفاده کمتری از خدمات مورد مطالعه داشتند (0/05>p). همچنین 1/32 درصد پنجک پنجم درآمدی (بیشترین درآمد) از خدمات توان‌بخشی استفاده کرده بودند، در حالی که این نسبت در بین خانوارهای پنجک اول درآمدی 0/35 درصد بود (0/001>p). استان‌های زنجان، قزوین، خوزستان، اصفهان، لرستان، بوشهر و سمنان در مناطق شهری و روستایی کمترین میزان استفاده از خدمات توان‌بخشی را داشتند. در مناطق شهری، استان قم از نظر وضعیت استفاده از خدمات وضعیت بهتری داشت. در مناطق روستایی استان‌های آذربایجان شرقی، مازندران، گلستان، یزد، فارس و هرمزگان، میزان استفاده بالاتری از خدمات توان‌بخشی داشتند. درکل، استان‌های آذربایجان شرقی، مازندران و قم نسبت بالایی از استفاده از خدمات توان‌بخشی را داشتند. مقدار شاخص تمرکز استفاده از خدمات توان‌بخشی 0/24 بود که نشان‌دهنده استفاده بیشتر ثروتمندان از این خدمات است. مقدار شاخص تمرکز برای مناطق روستایی و شهری به ترتیب 0/27 و 0/19 بود (0/001>p).نتیجه‌گیری: در استفاده از خدمات توان‌بخشی، نابرابری درآمدی به نفع ثروتمندان وجود دارد و خانوارهای با درآمد پایین دسترسی پایین‌تری به این خدمات دارند. به نظر می‌رسد گنجاندن خدمات توان‌بخشی در بسته پایه بیمه سلامت به همراه پوشش قیمتی و جمعیتی مناسب، توزیع عادلانه و متناسب با نیاز مراکز ارائه خدمات توان‌بخشی در بخش دولتی و خصوصی، می‌تواند برابری در استفاده از خدمات توان‌بخشی را افزایش دهد. پیشنهاد می‌شود مطالعات بیشتری در این زمینه صورت پذیرد.

Inequality in the Utilization of Rehabilitation Services Among Urban and Rural Households in Iran: A Cross-Sectional Study

Objective: Demographic and epidemiological changes in the 21st century have created new challenges such as aging and the rising trend of noncommunicable diseases. The high prevalence of disability (due to the growing aging population), noncommunicable diseases, and accidents have increased the demand for rehabilitation services. However, there are not enough resources to meet all current needs in many parts of the world. The purpose of this study is to investigate the inequality in the utilization of rehabilitation services between Iranian households in urban and rural areas.Materials Methods: This is a descriptiveanalytical study with a crosssectional design using the household expenditure, income survey data from the Statistics Center of Iran in 2018. The used instrument was a questionnaire surveying the expenditure and income of urban and rural households (social characteristics of household members, place of residence and main living facilities, food/nonfood expenses, and household income), which was completed through interviewing the household head or a member over 15 years of age. The study samples were 18610 households in rural areas and 20348 households in urban areas. After extracting and refining the data, 38958 households were included in the study. Factors affecting their utilization of rehabilitation services and the inequality in utilization were analyzed using the Chisquare test and the concentration index (CI), respectively. Data were extracted in MS Access 2013 and MS Excel 2013 applications and were analyzed in STATA V.14.1 software. The geographic distribution of the service utilization was plotted using ArcGIS Map V. 10 software.Results: A total of 258 households (0.77%) used rehabilitation services. Of these, 226 (87%) had a male head, and 32 (13%) had a female head. About 60% had 34 members, and 239 (92%) had insurance coverage, and others (8%) had no insurance coverage. Also, 173 (67%) had an employed head. Finally, 55% were living in rural areas, and 45% in urban areas. Uninsured households had less use of rehabilitation services (P<0.05). Also, 1.32% of the fifth income quintile (highest income) used rehabilitation services, while this rate was 0.35% for households in the first quintile (P<0.001). Zanjan, Qazvin, Khuzestan, Isfahan, Lorestan, Bushehr, and Semnan provinces had the lowest service utilization rates in urban/rural areas and the whole country. Qom province had a better status regarding service utilization in urban areas, while East Azerbaijan, Mazandaran, Golestan, Yazd, Fars, and Hormozgan provinces had higher service utilization rates in rural areas. Overall, East Azerbaijan, Mazandaran, and Qom provinces had a higher rate of utilization. The CI value for the whole country was reported at 0.24 (95% CI: 0.170.30), indicating a higher inequality in utilization in favor of the rich. The CI values for rural and urban areas were 0.27 and 0.19, respectively (P<0.001).Conclusion: There is inequality in the utilization of rehabilitation services in favor of the rich households in Iran, and lowincome households have lower access to these services. The inclusion of rehabilitation services in the primary health insurance package with appropriate pricing and population coverage, and fair distribution of rehabilitation services following the needs of public and private sectors, can increase the access and utilization of rehabilitation services.