اثربخشی توانمندسازی روان‌شناختی بر سلامت عمومی مادران دارای فرزند ناتوان تحت پوشش برنامه توان‌بخشی مبتنی بر جامعه

هدف با تولد کودک ناتوان، والدین با چالش‌های بسیاری مواجه می‌شوند. به طور کلی مادرانی که کودک ناتوان دارند در مقایسه با مادران کودکان عادی سلامت‌ روان پایین‌تری دارند. وجود ناتوانی در خانواده سبب بروز مشکلات روانی و عاطفی برای اعضای خانواده به‌ویژه مادر می‌شود. این مادران در مقایسه با مادران کودکان عادی از مسائلی مانند سلامت جسمی و روانی خود غافل می‌شوند و این شرایط می‌تواند سبب گوشه‌گیری و بی‌علاقگی به برقراری رابطه با اطرافیان در آنان شود که پیامد آن بروز افسردگی و به‌خطرافتادن سلامت روانی مادران است؛ از این‌رو لزوم توجه به وضعیت روان‌شناختی مادرانی فرزند ناتوان دارند و در‌نظرگرفتن نقش اساسی والدین در هرگونه پیشرفت برنامه‌های مداخله‌ای برای افراد ناتوان احساس می‌شود. به همین دلیل این پژوهش با هدف بررسی اثربخشی توانمندسازی روان‌شناختی بر سلامت عمومی مادرانی انجام شد که فرزند ناتوان دارند و تحت پوشش برنامه توان‌بخشی مبتنی بر جامعه هستند.روش بررسی روش پژوهش نیمه‌آزمایشی و از نوع طرح پیش‌آزمون‌پس‌آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری این پژوهش شامل همه مادرانی بود که فرزند ناتوان داشتند و در سال 1396 زیر نظر سازمان بهزیستی شهرستان مرودشت در برنامه توان‌بخشی مبتنی بر جامعه مشارکت داشتند. از جامعه یاد‌شده 30 نفر به صورت در‌دسترس به ‌عنوان نمونه پژوهش انتخاب و به ‌طور تصادفی به دو گروه 15‌نفری تقسیم شدند. از هر دو گروه پیش‌آزمون گرفته شد و گروه آزمایش، مداخله توانمندسازی روان‌شناختی را در 10 جلسه 90‌دقیقه‌ای (هفته‌ای 2 جلسه) دریافت کردند. در حالی که این مداخله به گروه کنترل ارائه نشد و در پایان برای هر دو گروه پس‌آزمون اجرا شد. ابزار مورد‌استفاده پرسش‌نامه سلامت عمومی 28 سوالی گلدبرگ و هیلر بود. داده‌های به‌دست‌آمده با استفاده از روش تحلیل کوواریانس تحلیل شدند.یافته‌ها نتایج نشان ‌داد مداخله برنامه توانمندسازی روان‌شناختی بر سلامت عمومی باعث تفاوت معناداری بین دو گروه آزمایش و کنترل در پس‌آزمون شده بود (0/001>p)؛ یعنی سلامت عمومی در گروه آزمایش به طور معناداری بهتر از گروه کنترل بود؛ بنابراین، توانمندسازی روان‌شناختی بر سلامت عمومی مادرانی که فرزند ناتوان داشتند و تحت پوشش برنامه توان‌بخشی مبتنی بر جامعه بودند، تاثیر دارد. همچنین نتایج نشان ‌داد مداخله برنامه توانمندسازی روان‌شناختی بر خرده‌مقیاس سلامت جسمی باعث تفاوت معناداری بین دو گروه آزمایش و کنترل در پس‌آزمون شده بود (0/001>p)؛ یعنی سلامت جسمی در گروه آزمایش، به طور معناداری بهتر از گروه کنترل، شده است. همچنین مداخله برنامه توانمندسازی روان‌شناختی بر خرده‌مقیاس اضطراب باعث تفاوت معناداری بین دو گروه آزمایش و کنترل در پس‌آزمون شده بود (0/001>p)؛ یعنی اضطراب در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل به طور معناداری کاهش یافته بود. همچنین مداخله برنامه توانمندسازی روان‌شناختی بر خرده‌مقیاس اختلال در کارکرد اجتماعی باعث تفاوت معناداری بین دو گروه آزمایش و کنترل در پس‌آزمون شده بود (0/001>p)؛ یعنی اختلال در کارکرد اجتماعی در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل به طور معناداری کاهش داشته است. بر اساس یافته‌های این پژوهش، مداخله برنامه توانمندسازی روان‌شناختی بر خرده‌مقیاس افسردگی تاثیر معنی‌داری نداشته است. نتیجه‌گیری این مطالعه نشان‌دهنده آن است که توانمندسازی روان‌شناختی سبب بهبود سلامت عمومی مادران تحت پوشش برنامه توان‌بخشی مبتنی بر جامعه شد و بر سه خرده‌ مقیاس سلامت عمومی (سلامت جسمی، اضطراب و اختلال در کارکرد اجتماعی) مادرانی که فرزند ناتوان دارند وتحت پوشش برنامه توان‌بخشی مبتنی بر جامعه هستند، تاثیر داشته است. بنابراین، مسئولان و متولیان برنامه توان‌بخشی مبتنی بر جامعه، باید توانمندسازی روان‌شناختی را مهم تلقی کنند و راهکارهای اجرایی‌شدن گسترده آن را با توجه به پیامدهای مهمی که دارد در داخل کشور عملی کنند. باید یادآوری شود این پژوهش فقط در مادران تحت پوشش برنامه توان‌بخشی مبتنی بر جامعه اجرا شده است؛ بنابراین، در تعمیم نتایج آن به سایر مادران باید دقت شود. اجرانشدن مرحله‌ پیگیری یکی از محدودیت‌های این پژوهش بود؛ بنابراین، برای پژوهش‌های آتی پیشنهاد می‌شود برنامه آموزشی با حضور هر دو والد (مادر و پدر) اجرا شود. همچنین مطالعه پیگیری نیز برای بررسی تداوم تاثیرات مداخله انجام شود. همچنین به مسئولان و برنامه‌ریزان سازمان بهزیستی پیشنهاد می‌شود با اختصاص بودجه بیشتر و حمایت از انجمن‌های تسهیلگر برنامه توان‌بخشی مبتنی بر جامعه، کارگاه‌های توانمندسازی روان‌شناختی را برای همه اعضای خانواده افراد ناتوان برگزار کنند. در پایان، پیشنهاد می‌‌شود با طراحی و اجرای برنامه توانمندسازی روان‌شناختی برای بهبود سلامت عمومی مادرانی که فرزند ناتوان دارند و تحت پوشش برنامه توان‌بخشی مبتنی بر جامعه هستند، اقدام شود.