نقش فرایند کیفری در پیشگیری از جرم و تکرار آن

فرایند کیفری، سیر عدالت جنایی در «نهادهای آیین دادرسی کیفری» است. قرایت پیشگیرانه از فرایند کیفری در حقیقت رابطه‌ جرم‌شناسی با آیین دادرسی کیفری را در ذهن تداعی می‌کند. ماهیّت، ساختار، طرز کار و شیوه‌ عملکرد کنشگران فرایند کیفری از مرحله‌ دستگیری تا مرحله‌ پس از اجرای حکم (اقدامات پساکیفری)، می‌تواند بنا بر جهت‌گیری‌های این نهادها، هنجارگرایی و جامعه‌پذیری یا برعکس هنجارگریزی یا جامعه‌گریزی کسانی که آن را تجربه می‌کنند، تقویت و تشدید کند و در نهایت زمینه‌ تکرار جرم را فراهم آورد. چنین رفتارهایی در چارچوب «جرم‌شناسی بالینی» به شکل‌گیری شخصیت ضداجتماعی در فرد کمک می‌کند و از نظر «جرم‌شناسی تعامل‌گرا» ، می‌تواند از اتهام انتسابی، جرم و از فرد مظنون، متهم و مجرم «بسازد».در این راستا، هنگام دستگیری فرد در اداره‌ پلیس و در ادامه‌ آن در مرحله‌ تحقیقات مقدماتی در دادسرا، چنانچه رفتار کنشگران این نهادها با فرد مظنون و متهم کرامت‌مدار- برای نمونه، آن‌گونه که در قانون حقوق شهروندی مصوّب اردیبهشت 1383 آمده - نباشد، می‌تواند آثار کمانه‌ای فراوانی برای فرد و جامعه به همراه داشته باشد. استفاده از «جایگزین‌های تعقیب» مانند تعلیق تعقیب و معامله‌ اتهام، رعایت حقوق دفاعی و حقوق شهروندی متهم و تناسب در صدور قرارهای تامین کیفری در این مرحله می‌تواند از ادامه‌ی فرایند کیفری‌شدن ِفرد جلوگیری کند. در مرحله‌ دادگاه نیز با در نظر گرفتن معیارهای دادرسی عادلانه، تشکیل «پرونده‌ شخصیت»، گرفتن تصمیم مناسب و استفاده از «جایگزین‌های حبس» مانند تعلیق مجازات، می‌توان از فرستادن افراد به زندان که پیامد فاسد دارد، جلوگیری نمود. با به‌کارگیری همه‌ این تدابیر، چنانچه پای فرد به زندان باز شد، نباید وی را به حال خود رها کرد؛ بلکه برنامه‌های اصلاحی زندان می‌تواند در امر بازاجتماعی شدنِ زندانی کمک فراوانی کرده و در نهایت از تکرار جرم این افراد پیشگیری نماید. برای رسیدن به این هدف، باید مرحله‌«پساکیفری» را که در حقیقت مراقبت‌ها و نظارت‌های پس از اجرای مجازات است، به مراحل فرایند کیفری افزود.