جایگاه نمادهای هویت ملی در زبان و ادب فارسی؛ مطالعه موردی: آثار داستانی جمال‌زاده

توجه به مسیله هویت ملی در عصر مشروطه از اهمیت زیادی برخوردار شد؛ دغدغه هویت ملی در آثار بسیاری از نویسندگان این عصر، گویای جایگاه این مسیله در این دوره تاریخی است. از جمله این نویسندگان، پدر داستان‌نویسی کوتاه ایران، سید محمدعلی جمال‌زاده است. براین اساس، پژوهش حاضر با هدف تشریح جایگاه نمادهای هویت ملی در آثار این نویسنده (یکی بودیکی نبود؛ تلخ وشیرین؛ کهنه و نو؛ قصّه مابه سر رسید) درمراحل مختلف زندگی ادبی او صورت گرفته است .پژوهش حاضر از نوع پژوهش‌های توصیفی، کیفی است که با استفاده از روش تحلیل محتوا صورت گرفته است. بدین منظور با مطالعه ابعاد هویت ملی، مباحث نظری و ادبیات پژوهش درباره هویت ملی، مولفه‌هایی برای این هویت تعیین و سازه تحلیل محتوا تهیه شد و بر مبنای آن، میزان و نوع توجه به هویت ملی مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که از بین مولفه‌های هویت ملی در داستان‌های جمال‌زاده، بیشترین فراوانی متعلق به نمادهای زبان فارسی است. در مراحل بعدی این واکاوی نمادهای جغرافیایی، تاریخی، ادبیات، و مشاهیر و فرهنگ از بیشترین فراوانی‌ها برخوردارند. تعمق در آثار جمال‌زاده نشان می‌دهد این نویسنده در اوایل داستان‌نویسی، به ساختار عینی و مادی هویت توجه بیشتری کرده و در اواخر دوره داستان‌نویسی به ساختار معرفتی هویت بها داده است. تحلیل کیفی محتوای داستان‌های جمال‌زاده نشان می‌دهد عناصر هویت ملی در آثار وی بسیار پُررنگ و تقریباً تمام جنبه‌ها در آن مورد توجه قرار گرفته است. آثار او وابسته به زمینه بوده واز این حیث حال و هوای ایرانی دارند به نحوی که می توان گفت هر چند جمالزاده خود در ایران نمی زیسته است اما در دنیای داستانهایش درایران وهمراه با ایرانیان زیسته است