علّت‌یابی‌های ساده‌ساز در مواجهات انتقادی

یکی از رایج‌ترین فعالیت‌های ذهنی افراد جست‌وجوی علل حوادث روزمره است. این فعالیت ممکن است متاثر از برخی رانه‌های غریزی و روانی و نیز برخی آموزه‌های اجتماعی به سمت ساده‌سازی اریب پیدا کند. ساده‌سازی در علّت‌کاوی و علّت‌یابی و تبیین‌های علّی سهل‌انگار و اغراق‌گر در مسائل مختلفی از قبیل بهداشتی، محیط زیستی، اخلاقی، حوادث و غیره، و به تَبَعِ آن ساده‌سازی در مقصریابی می‌تواند تاحدودی ناشی از گرایش غریزی به غلبه بر تعارضِ ذهنی (ناسازگاری شناختی) و فرار از رنج ناشی از منسوب‌کردن حوادث به اتفاق یا به کوتاهیِ خود باشد، و نیز ناشی از پذیرش کلیشه‌های تعلیلی رایج در جامعه. از منظر پیامد، علّت‌یابیِ ساده‌ساز، که لااقل دچار مغالطۀ جزء و کل است، ممکن است فرد را به رویارویی فکری احساسی یا عملی با کسانی تحریض کند که علّت یا علّت اصلی (مقصر منفرد یا اصلی) مصائب آنها نبوده‌اند و از این رهگذر، تصورات و انتظاراتی برای فرد و جامعه ایجاد شود که به رادیکالیسم و بی‌اعتمادی و درنهایت رنج بیشتر و کارآمدی کمتر منجر شود. این مقاله در پی بررسی برخی شکل‌های این ساده‌سازی در مواجهات رایج انتقادی و تحلیلی در ایران امروز است و در پی تقویت ایدهٔ وجود ناسازگاری شناختی و میل به غلبه بر تعارض ذهنی در انگیزه‌ها، و خطر گسترش انتقاد غیرسازنده و تندروی و بی‌اعتمادی در عوارض است. محدودۀ جست‌وجوی داده‌ها برشی تصادفی از سایت‌های خبریتحلیلی فارسی‌زبان و عامه‌پسند در فضای مجازی است که به نظر می‌رسد بازتابی از نوعی گرایش رایج فرهنگی جامعه را در مورد این موضوع خاص فراهم می‌کنند.

Oversimplificative causal explanations in Iran’s culture

One of the most usual people’s activities is to opine about the causes of daily life events. Influenced by instinctive motivations and social habits and doctrines, this activity may have some bias. Simplification and exaggerating in finding causes in different subjects such as sanitary, environmental, ethical, accidental and so forth, and thereby simplification in determining the culprit, can be derived from two things: an instinctive tendency to the compensation of the cognitive dissonance and escaping from a suffering due to the attribution of happenings to accidents or oneself own mistakes, and also from acceptation  of commonplace stereotypical explanations of social affairs inspired deeply by antagonist ideologies.  Simplification in finding of cause, finding of cause suffered at least by fallacy of part and whole, can push people to confronting those who are not unique or main cause of their misfortune. Doing so, there will be some expectations for society which lead to radicalism and distrust, a source of more suffering and les function. This article tries to show some sorts of this simplification in Iran’s culture, and states that there are mistake in motivations and danger in effects and implications. The extent of examples is a range of virtual sites based on news and comment which seem to be a representation of the average of cultural orientation of Iran.