حاکمیت زباهنگ شرم‌محوری یا گنا‌ه‌محوری در جامعۀ ایران؛ مورد مطالعه، شهر مشهد

هیجانات شرم و گناه که در زمرۀ هیجانات همگانی و خودآگاه بشر قرار می‌گیرند، در زندگی روزمرۀ افراد بسیار فراگیر بوده و ضمن برخورداری از نقش اساسی در فرایند اجتماعی‌شدگی انسان، به‌عنوان مکانیسم‌های کنترل اجتماعی، ایفای نقش می‌‍نمایند. این دو نوع هیجان، در پاسخ به ارزیابی منفی فرد از خود، بر پایۀ هنجارهای اجتماعی ایجاد می‌‍شوند. از آنجایی‌که دو هیجان «شرم» و «گناه» دارای ماهیت فرهنگ‌وابسته است، منطقی است اگر ادعا کنیم که بررسی نمودها و مصادیق زبانی مرتبط با این دو نوع هیجان در یک زبان مشخص می‌تواند در آشکارسازی فرهنگ حاکم بر جامعۀ موردنظر یاری‌‍رسان باشد. بنابراین، نظر به ماهیت فرهنگ‌وابستۀ هیجانات و رابطۀ تنگاتنگ میان زبان و فرهنگ، پژوهش کیفی حاضر بر آن است تا از رهگذر بررسی نمودهای زبانی مرتبط با این دو نوع هیجان در زبان فارسی، به فرهنگ‌کاوی این زبان همت گمارد. به‌منظور نیل به هدف موردنظر، پس از جمع‍‌آوری تعداد 756 نمونه از موارد مختلف کاربرد عبارات زبانی وابسته به مفاهیم «شرم» (نظیر شرمساری، روسیاهی، خجلت، ننگ، بی‍آبرویی، خجالت، خجول، حیا، آبرو، کم‍رو و ...) و «گناه» (همچون تقصیر، مقصر، گناه‍‌کار و ...) در موقعیت‌های مختلف طبیعی، نمونه‌های مذکور در بستر الگوی هایمز (1967) مورد تدقیق و واکاوی قرار خواهند گرفت. یافته‌های مقالهٔ حاضر ضمن صحه‌گذاردن بر حاکمیت قوی‌تر و قدرتمندتر فرهنگ شرم‌محور نسبت به فرهنگ گناه‌محور در فرهنگ ایران، برای ویژگی جمع‌گرایی ایرانیان نیز مهر تاییدی به شمار می‌روند.

The dominance of shame or sin-oriented culture in the Iranian society

Shame and guilt, as universal and selfconscious emotions, exist in every aspect of our everyday lives. These two feelings effectively enhance the process of human socialization; they normally occur as a response to a negative evaluation of the self, which is typically based on societal standards. The abovementioned emotions are considered as universal phenomena, however, culture can affect both. The way we value the emotions is under the influence of culture. Given the culturespecific patterns of emotions, the present research made an investigation of “shame” and “guilt”, as concepts based on culture in the Persian context. This study aimed at studying the linguistic elements stating the emotions of shame (sharmsâri, rou siyâhi, khajelat, nang, biâberouei, khejâlat, khajoul, hayâ, âberou, kamrou, etc.) and guilt (taghsir, moghaser, gonâhkâr, etc.) in the Persian language. In order to achieve this purpose, 756 natural contexts in which the utterances related to shame and guilt have been used were recorded. The data collected was then analyzed based on Dell Hymes’ SPEAKING model (1967); the various social aspects which were related to these two emotions were, then, extracted. The research made use of a corpusbased approach, and the findings of the study pointed out the importance and dominance of shame in the Iranian culture compared to guilt. The reason has its roots in the dominance of the collectivist culture among Iranians.