تشریفات مذهبی دوره ناصرالدین‌شاه قاجار؛ با تاکید ‌بر ساختمان تکیه‌دولت

دوران پادشاهی ناصرالدین‌شاه، چیزی جز کوشش‌های وی برای برپایی تجدد در همهٔ ارکان جامعه نیست. یکی از موانع شاه برای رسیدن به این امر، روحانیت و قدرت و نفوذ آنان در میان توده مردم بود. ناصرالدین‌شاه سعی کرد با برگزاری مراسم‌ پرتجمل مذهبی در دربار، ضمن کسب استقلال دینی بدون وابستگی به علما، مشروعیت مذهبی خود را در بین توده مردم حفظ کند. برای رسیدن به این هدف، ایجاد ساختار نوینی در امور دینی لازم بود. در این مقاله، موضوع اهمیت تشریفات مذهبی دربار ناصرالدین‌شاه را با تکیه‌بر ساختمان تکیه دولت بررسی کرده‌ایم. تکیه دولت یک سازهٔ کلیدی برای خودایستایی مذهبی ناصرالدین‌شاه به‌شمار می‌آمد. او‌ با ساختن بنای تکیه دولت نه به شیوهٔ معماری اسلامی، بلکه با الگوبرداری از معماری غرب، نخستین گام را در گذرگاه دگرگونی آیین‌های مذهبی برداشت؛ به‌‌گونه‌ای ‌که نمایندگان سیاسی و اروپایی برای نخستین‌بار در تاریخ ایران، ملزم به حضور در برنامه‌های دینی دربار شدند و جایگاه‌ ویژه خاندان سلطنتی و زنان دربار در‌حالی در این بنا دیده شده بود که روحانیت در این ساختمان، جایگاه خاصی نداشت و این تنها آیین مذهبی‌ای بود که مراسم بدون وابستگی و نقش اصلی روحانیت برگزار می‌شد.

Religious ceremonies during Nasser al-Din Shah Qajar relying on Tekyeh Dowlat

The reign of Nasser alDin Shah Qaiar was nothing more than his efforts to establish modernity in all parts of the society. However, one of the obstacles for the king to achieve this goal was the clergy and their power and influence among the masses. Nevertheless, to establish religious independence without relying on the clergy as well as to maintain religious legitimacy among the people, Nasser alDin Shah tried to hold lavish religious ceremonies at his court. In this respect, however, he needed a new structure in religious affairs. The paper focuses on the importance of court religious ceremonies during Nasser alDin Shah by relying on Tekyeh Dowlat (State Theatre). In other words, the government seat was considered to be a key in the religious independence of Naser alDin Shah. He took the first step to a make a transition from the existing religious doctrines by constructing a seat of governance not on the Islamic architectural principles rather imitating the Western ones. As a matter of fact, it was for the first time in the Iranian history, political and European representatives were required to attend religious ceremonies. Also special seats for the royal family and court women were reserved in this building while the clergy were left out entirely. In fact, this was the only case in which religious ceremonies were held without any attachment to the clergy class and their roles in such affairs.