ساخته شدن «خود» در زیست‌جهان دانش‌آموزی

پرسش که اصلی این مقاله، چه‌گونگی فرایند ساخته شدن «خود» در دوره‌ی دانش‌آموزی است. در اغلب پژوهش‌ها که «ساخته شدن خود» را همان فرایند جامعه‌پذیری می‌دانند، نقش فعال خودِ دانش‌آموز در این فرایند نادیده مانده است. یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد برنامه‌ریزی‌های کارگزاران جامعه‌پذیری فقط بخشی از زیست‌جهان دانش‌آموزی را می‌سازند که در این‌جا به آن «خرده‌جهان برنامه» می‌گوییم. اما بخشِ به همان اندازه مهم دیگری وجود دارد که در این‌جا «خرده‌جهان بازی» می‌خوانیم که در پژوهش‌های پیشین کم‌تر به آن توجه شده. بازی، فعالیتی است که برای خود – نه به دلیلی غیر از خود – انجام می‌شود؛ و خرده‌جهان بازی جایی است که دانش‌آموز، خارج از کنترل برنامه‌های از پیش طراحی شده، آزادانه خود را بروز می‌دهد. انواع شیطنت‌های کودکانه از قبیل دعواهای کودکانه، شیطنت در سر کلاس، گریز شیطنت‌آمیز از مدرسه، و تقلب کردن از سر شیطنت، نمونه‌هایی از فعالیت‌های این خرده‌جهان هستند. خودِ (self) دانش‌آموز، بیش از هر جا در خرده‌جهان بازی ساخته می‌شود؛ چرا که در این خرده‌جهان است که دانش‌آموز امکان بروز آزادانه، فعالانه و خلاقانه‌ی خود را دارد. (در برابر خرده‌جهان برنامه که دانش‌آموز در آن بیش‌تر منفعل، اثرپذیر و تحت کنترل است). به این ترتیب زیست‌جهان دانش‌آموزی ترکیبی از دو خرده‌جهان بازی و برنامه است و در دیالکتیک میان بازی‌‌‌برنامه ساخته می‌شود؛ دیالکتیکی که متناظر است با دیالکیتک عمل‌‌نظر،‌ فعالیت‌‌انفعال، خلاقیت ‌‌حافظه، فرستنده‌ ‌گیرنده و مبدا‌‌مقصد. فرایند ساخته شدن خود در این دیالکتیک هم‌زمان فرایند ساخته شدن جامعه نیز هست.

Making “self” at the Student Sub-world

Main question of this research is how “self” is made during the “Student stage” of life? Most researches consider selfmaking process as the result of the efforts of socialization agents and important active role of the student is neglected. The results of our research showed the plans of the socialization agents constitute just a part of the student’s lifeworld which has called here as “plan subworld”. But there is another neglected but important part here called as “play subworld” which have not been addressed adequately by previous researches. “Play” here is defined as the activity which is done for its own sake not for any advantage it will bring. Play subworld is where one can express him/herself freely, independent of the control of every predesigned planning. Juvenile mischiefs like childish fights, teasing the teacher, runaway from the school, and cheating in the exams are samples of the activities of this subworld. The student’s self, more can be made through this subworld than everywhere else; because it is at this subworld that student can express him/herself freely, actively and creatively (unlike plan subworld in which student is more passive and under control). Therefore, the student lifeworld includes two plan and play subworlds and is made through the dialectic between these two subworlds; a dialectic which corresponds to dialectic between practicethought; activepassive; creativitymemory; senderreceiver, and sourcedestination. The process of making self in this dialectic is the same as the process of making society.