مطالعۀ رویکرد برنامه های توسعه در ایران به ارتباطات

حرکت به سمت اهداف «سند چشم‌انداز 1404» نیازمند درک الزامات برای تدوین برنامه‌های مناسب جهت دست‌یابی به اهداف مطلوب در توسعه است. با آغاز عصر اطلاعات، قواعد سیاست‌گذاری توسعه نیز به شدت در جهان تغییر کرده و تحت تاثیر متغیرهای ارتباطات، فرصت‌های بی‌بدیلی برای جهش کشورهایی که در مراحل آغازین توسعه بوده‌اند، فراهم‌ شده است. بر این اساس، توجه به بعد ارتباطات در سطح کلان و در برنامه‌های توسعه سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور، بسیار مهم و ضروری است. این امر نیازمند بازنگری برنامه‌های پیشین و آسیب‌شناسی آنها و ارزیابی نقاط قوت و ضعف برنامه‌ها برای تدوین برنامه‌های جامع‌تر آینده است. سوال اصلی این تحقیق این است که بعد از انقلاب، رویکرد برنامه‌های توسعه به بخش ارتباطات چگونه بوده است؟ کدام‌یک از ابعاد ارتباطات مورد توجه و چه جنبه‌هایی مورد غفلت قرارگرفته است؟ در این پژوهش، تحلیل پنج برنامه توسعه پس از انقلاب، با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی انجام ‌گرفته است. یافته‌ها نشان می‌دهند که در همۀ برنامه‌های پنج‌ساله توسعه به ابعاد سخت‌افزارانه و کمی توسعه ارتباطات و رسانه‌ها بیشتر پرداخته‌ شده و جنبه‌های کیفی و محتوایی، نظیر حق دسترسی همگانی به اطلاعات، آزادی کسب و انتشار اطلاعات در چارچوب قانون اساسی، آزادی بیان و قلم و نیز حرکت به‌سوی جامعه اطلاعاتی و دانایی‌محور و همچنین سایر ابعاد ارتباطات، از جمله ارتباطات انسانی، سنتی و اجتماعی کمتر مورد توجه بوده است. درعین‌حال، در برنامه چهارم توسعه با محوریت «دانایی»، نسبت به سایر برنامه‌ها به‌صورت جامع‌تر به ابعاد و زمینه‌های جدید ارتباطات پرداخته ‌شده است. این پژوهش، با توجه به همین رویکردها و نیز رهیافت‌های جدید علمی و تجربی، ضرورت دخیل کردن بیشتر ارتباطات را در سیاست‌گذاری توسعه، پیشنهاد می‌کند.