تحلیلی بر صورت‌بندی اهداف در نظام آموزشی ایران

پژوهش حاضر با هدف تبیین سیر تاریخی صورت‌ بندی اهداف در نظام آموزشی ایران انجام شده است. این پژوهش از نوع تحقیقات تاریخیتحلیلی است و در پی پاسخگویی به این پرسش است که صورت ‌بندی اهداف در گذشته از منظر رویکرد، الگو، کارکرد و توجه به تفاوتهای فردی چگونه تدوین شده است؟ یافته ‌های حاصل از تحلیل تاریخی اسناد، گزارشها و منابع کتابخانه‌ ای نشان می دهند که اهداف در سیر تطور خود، چهار دوره زمانی را پشت سر گذاشته اند. اولین دوره: تحصیلات رسمی و اجباری (1288 تا 1331)؛ دومین دوره: تحصیلات رایگان و اجباری (1332 تا 1343)؛ سومین دوره: اصلاح جامعه از طریق اصلاح آموزش و پرورش (1344 تا 1366)؛ و 4) چهارمین دوره: حاکمیت ارزشهای اسلامی (1367 تا 1397) است. نتایج بررسی نشان داده که غیر از دوره چهارم (در مرحله دوم) که اهداف با رویکرد شایستگی (صفات و توانمندیها) تدوین شده است، در اغلب دوره ‌ها اهداف تابع رویکرد تصریح شده بوده و الگوی اهداف نیز تک ‌جهتی و پلکانی بوده است. به تبع این امر کارکرد اهداف در عمل بیشتر به سمت اهداف پیشینی و کاهش ‌گرایانه میل کرده و صرفاً محدود به تعیین تکلیف برای موضوعات درسی شده است. با وجود آنکه رشد تواناییهای فردی در تمام دوره‌ ها با شدت و ضعفهای متفاوت مد نظر برنامه‌ ریزان بوده، اما حاکمیت الگوی تک‌ جهتی و پلکانی مانع پرداختن به آن در صورت بندی اهداف شده است. دلیل این امر فاصله میان تصمیم ‌گیریهای کلان در نظام آموزشی و واقعیتهای عرصه عمل، تجربه محدود کارشناسی، درک پیچیدگیهای اجرا و بی ‌توجهی به نقش مجریان به ‌عنوان بازیگران اصلی بوده است.

Formalizing Goals and Objectives in Iranian Educational System: A Historical Analysis

Formalizing goals and objectives within any organization is influenced by many sociohistorical factors. To identify the trend in which educational goals and objectives within the Iranian educational system have evolved in terms of the approach, pattern, performance, and attending to individual differences, a historical analysis was undertaken. Findings are indicative of four eras: first, the compulsory formal schooling era from 19091952, second, the compulsory, and free schooling era from 19531964, third, the social/educational reform era from19651987, and fourth, the Islamic era from19882018. The approach taken in almost all eras, and unlike the second stage of the fourth era, has been one in which competencies are not emphasized. The pattern, too, has been hierarchical and single directional. As a result, in practice, the goals and objectives have leaned mostly towards being reductionist and solely used for the purpose of determining what needs to be done in different school subjects. Although in all eras, the development of individual abilities has been, more or less, the main focus of the curriculum planners, but the hierarchical and single directional formalization of the goals and objectives has been the main obstacle on its achievement. The main reasons for this failure are the gap between decision makings at the higher levels of the organization and the practice arena, limited experience and expertise, lack of understanding the implementation complexities, and not having enough attention paid to the role played by the implementers as the main players.