تجزیه چند متغیره لاین‏های اینبرد نوترکیب گندم دوروم(triticum durum l.) در شرایط آبیاری کامل و تنش خشکی انتهای فصل

سابقه هدف: گندم دوروم تنها گیاه تتراپلوئیدی است که ارزش تجاری بالایی دارد. خشکی مهمترین تنش غیرزیستی است که به طور قابل توجهی بر رشد، فیزیولوژی و تولید مثل گیاهان تاثیر منفی دارد. تسهیل در امر گزینش برای بهبود عملکرد در ژنوتیپ‏های گندم مهم و ضروری است. عملکرد صفت پیچیده‏ای است که تحت تاثیر عوامل زیادی قرار دارد و معمولا ً به علت پائین‏بودن وراثت پذیری آن، انتخاب مستقیم برای عملکرد چندان موثر نیست و لذا برای اصلاح عملکرد بهتر است از انتخاب غیرمستقیم استفاده شود. با استفاده از بعضی روش‏های آماری می‏توان سهم نسبی هر یک از اجزاء تشکیل دهنده عملکرد را در مقدار عملکرد به دست آورد. مواد و روش‏ها: در این مطالعه جهت بررسی لاین‏های اینبرد نوترکیب گندم دوروم بهمراه والدین (شتر دندان و دنا) و گروه‏بندی آن‏ها، آزمایشی در قالب طرح آلفا لاتیس در دو تکرار به مدت دو سال زراعی 1396-1395 و 1397-1396 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز در دو شرایط آبیاری کامل و قطع آبیاری بعد از مرحله گرده افشانی اجرا شد. در این تحقیق صفات مورفوفیزیولوژیک و فنولوژیک اندازه گیری شدند. ضرایب همبستگی فنوتیپی و ژنوتیپی بین صفات و تجزیه عاملی روابط بین صفات مورد بررسی قرار گرفت و ژنوتیپ‌ها با استفاده از تجزیه خوشه‌ای به روش ward با استفاده از داده‌های استاندارد و فاصله اقلیدسی با استفاده از نرم‌افزار spss نسخه 20. گروه‌بندی شدند. یافته‏ها: نتایج تجزیه مرکب نشان داد که اثر متقابل ژنوتیپ × سال تنها برای صفت طول سنبله معنی‌دار بود. نتایج همبستگی‏های فنوتیپی و ژنوتیپی در شرایط آبیاری کامل و تنش نشان داد که عملکرد دانه بطور مشترک در کلیه شرایط با تعداد سنبله در بوته و عملکرد بیولوژیک همبستگی مثبت و معنی‏دار داشت. براساس نتایج تجزیه به عامل‏ها در شرایط آبیاری کامل و تنش خشکی انتهای فصل به ترتیب، شش و پنج عامل مشخص شد که این عوامل 3/ 89 و 79/7 درصد از تغییرات داده‌ها را تبیین کردند. نتایج تجزیه خوشه‌ای، لاین‌های‌ خالص نوترکیب مورد ارزیابی را در شرایط آبیاری کامل در چهار خوشه و در شرایط تنش در پنج خوشه قرار داد. نتیجه‏گیری کلی: در مجموع ژنوتیپ‌های 38، 11، 2، 8، 49، 34، 50، 41، 9، 63، 47، 59، 57، 1، 4، 35، و والد شتردندان به عنوان ژنوتیپ‌های برتر از نظر صفات مورد بررسی معرفی شدند. انتخاب براساس عملکرد دانه به دلیل وراثت‏پذیری پایین، خصوصاً در شرایط تنش خشکی، کافی نیست، بنابراین می‏توان صفاتی را که دارای همبستگی بالا و معنی‏دار با عملکرد دانه در شرایط تنش خشکی هستند، در برنامه‏های به نژادی در اولویت قرار داد. نتایج این پژوهش نشان داد که تنوع بالایی در ارتباط با کلیه صفات مورد ارزیابی در لاین‏های مورد بررسی وجود دارد که نشان دهنده ارزش اصلاحی بالای این جمعیت است.

multivariate analysis of recombinant inbred lines of durum wheat (triticum durum) in full irrigation and terminal drought stress conditions

background and objectives: durum wheat is the only tetraploid plant that has high commercial value. drought is the most important abiotic stress that significantly affects the growth, physiology and reproduction of plants. simplifying the selection procedure to improve yield of new genotypes of wheat is necessary. performance is a complex trait that is influenced by many factors, and usually due to its low heritability, direct selection for performance is not very effective, so it is better to use indirect selection to improve yield. by using some statistical methods, it is possible to obtain the relative share of each of the yield components in the yield amount.materials and methods: in this study, in order to investigate recombinant inbred lines of durum wheat with their parents (shotordandan and dena) the experiment in the form of alpha lattice design in two replications for two crop years 2016-2017 and 2017-2018 in the research farm of islamic azad university ahvaz branch in two conditions of full irrigation and no irrigation after the pollination stage done. in this research, morphophysiological and phenological traits were measured. phenotypic and genotypic correlation coefficients between traits and factor analysis of relationships between traits were investigated and genotypes were grouped using cluster analysis by ward method using standard data and euclidean distance using spss ver 20 software.results: based on the results of composite analysis, the interaction effect of genotype × year was significant only for spike length trait. the results of phenotypic and genotypic correlations in full irrigation and stress conditions showed that the grain yield in all conditions had a positive and significant correlation with spikes. plant-1 and biological yield. based on the results of factor analysis in the conditions of full irrigation and drought stress at the end of the season, six and five factors were identified, respectively, and these factors explained 89.3 and 79.7 percent of the changes in the data. the results of cluster analysis put the evaluated recombinant pure lines in four clusters under full irrigation conditions and five clusters under stress conditions.conclusion: in total, genotypes 38, 11, 2, 8, 49, 34, 50, 41, 9, 63, 47, 59, 57, 1, 4, 35, and the parent of shotordandan were introduced as better genotypes in terms studied traits. selection based on grain yield is not enough due to low heritability, especially in drought stress conditions, so traits that have a high and significant correlation with grain yield in drought stress conditions can be used in breeding programs in prioritized. the results of this research showed that there is a high diversity in relation to all the evaluated traits in the studied lines, which indicates the high breeding value of this population.