ارزیابی پایداری عملکرد عدس با استفاده از روش ناپارامتری

سابقه و هدف : عدس یکی از مهمترین گیاهان زراعی در تناوب می باشد. عملکرد دانه عدس به شدت تحت تاثیر محیط قرار می گیردو به نژادگران اغلب پایداری ژنوتیپ های پبا عملکرد بالا را در محیط ها پیش از معرفی به عنوان یک رقم می سنجند. وفق پذیری ژنوتیپ های عدس نسبت به شرایط محیطی برای سازگاری تولید محصول در سال ها و مکان های مختلف مهم است . شناسایی ژنوتیپ هایی با عملکرد بالا و سازگاری به دامنه گسترده ای از محیط ها یکی از هدف های عمده برنامه های به نژادی گیاهان زراعی می باشد. یکی از مباحث مهم در به نژادی گیاهان زراعی مبحث اثر متقابل ژنوتیپ در محیط می باشد.روش های متعدد آماری برای برآورد اثر متقابل ژنوتیپ در محیط و انتخاب ژنوتیپ های پایدار و پر محصول معرفی شده است. یکی از کاربردهای روش های ناپارامتری در اصلاح نباتات تعیین نمره ی ژنوتیپ ها در محیط های مختلف می باشد که به عنوان روشی برای تعیین پایداری به کار برده می شود. ژنوتیپ پایدار رتبه های مشابهی را در محیط های مختلف نشان می دهد و دارای واریانس نمره ی حداقل در محیط های مختلف است. در آماره های ناپارامتری پایداری برقراری فرض های آماری توزیع ارزش های فنوتیپی ضروری نیست و استفاده از آنها آسان است.مواد و روش‌ها: این مطالعه طی دو سال (1399-1398 و 1398-1397) در دو ایستگاه از مناطق سردسیر دیم کشور (قیدار زنجان، مراغه) اجرا شد. آزمایش شامل 17 ژنوتیپ پیشرفته عدس به همراه سه رقم شاهد کیمیا، بیله سوار و سنا (جمعاً 20 ژنوتیپ) بود که در قالب طرح بلوک‎های کامل تصادفی با 3 تکرار انجام شد.یافته‌ها: بر اساس نتایج تجزیه واریانس مرکب اثرات ژنوتیپ، محیط و اثر متقابل ژنوتیپ× محیط معنی‌دار شد. نتایج تجزیه به مولفه‌های اصلی نشان داد که دو مولفه اصلی اول 1/65 درصد واریانس متغیرهای اولیه را توجیه می‌کنند. بای پلات مولفه اصلی اول(pc1) در مقابل مولفه اصلی دوم(pc2)، آماره‌های پایداری ناپارامتری مورد مطالعه در چهار گروه طبقه‌بندی کرد. تجزیه کلاستر میانگین عملکرد و آماره‌های ناپارامتری، ژنوتیپ‎های عدس مورد مطالعه را در دو گروه اصلی قرارداد. بر اساس میانگین رتبه همه آماره‌های ناپارامتری مورد مطالعه، ژنوتیپ‌های شماره 17 ،3 ،9 و 2 با داشتن کمترین میانگین رتبه ، پایدارترین و ژنوتیپ‌های 7 ،11 و 13 با داشتن بیشترین میانگین رتبه، ناپایدارترین ژنوتیپ‌ها بودند. با توجه به اینکه معیارهای پایداری top و ysi با میانگین عملکرد دانه (my) و مفهوم دینامیک پایداری رابطه داشتند، بنابراین روش‌ها برای گزینش ژنوتیپ‌های پایدار با عملکرد بالا در عدس مناسب هستد. نتیجه گیری: بر اساس این پارامترها ژنوتیپ‌های 13 و 11 با عملکرد به ترتیب 340 و 305 کیلوگرم در هکتار به عنوان ژنوتیپ-های پایدار با عملکرد بالا شناسایی شدند.

non-parametric stability analysis of yield in lentil genotypes

background and objectives: lentils are one of the most important crop plants in rotation.lentil seed yield is strongly influenced by environments and breeders often determine the stability of high yield genotypes across environments before recommending a stable cultivar for release. genotypial adaptability to environmental fluctuations is important for the stabilization of crop production over regions and years.identification of high- yield genotypes with adaptation to a wide range of environments is one of the major goals in crop breeding programs. the challenge of the interaction of genotype × environment is one of the main issues in plant breeding. various statistical methods to estimate the interaction of genotype × environment and choice the stable and productive genotype(s) have been introduced. one of the applications of non-parametric methods is determination of genotypes rank in different environments, which is also used as a measuring stability. a stable genotype shows similar ranks across different environments and has minimum rank variance in different environments. non-parametric stability statistics require no statistical assumptions about the distribution of the phenotypic values and are easy to use.materials and methods: this study was conducted during two years (2019-2020 and 2020-2021) in two stations in the cold dry areas of the country (qeydar zanjan, maragheh). the experiment consisted of 17 advanced lentil genotypes along with three control cultivars kimia, bilesvar and senna (20 genotypes in total) which was performed in a randomized complete block design with 3 replications.results: the combined analysis of variance indicated that the main effects of genotype (g), environment (e) and their interactions genotype and environmen (g×e) were highly significant (p < . ). the principal component analysis (pca) based on rank correlation matrix indicated that the first two pcas explained . of the variance of original variables. based on bi-plot analysis, the stability parameters were classified into four groups. clustering of the genotypes according to the mean yield and nonparametric stability statistics showed that there were two main clusters. overall, according to mean rank of nonparametric stability parameters, g17 , g3 , g9 and g2 had the lowest variations and were recognized as the most stable genotypes. genotypes g7 , g11 and g13 had the highest values of mean rank of parameters and therefore, would be considered to be the most unstable. according to the present study, the stability measures ysi, and top were associated with mean yield (my) and the dynamic concept of stability. therefore, these procedures were suitable for selecting stable and high yielding genotypesconclusion: therefore, these procedures were suitable for selecting stable and high yielding genotypes. based on these parameters, genotypes g13 (340 t/ha) and g11 (305 t/ha) were identified as high yield stable genotypes.