مطالعه پایداری عملکرد شکر سفید ارقام چغندرقند (beta vulgaris l.) در کشت زمستانه

سابقه و هدف: آب مهم‌ترین عامل محدودکننده زراعت چغندرقند در ایران است. زراعت پاییزه چغندرقند در اقلیم‌های خشکی مانند ایران در مقایسه با کشت بهاره، میزان آب کمتری مصرف نموده و می‌تواند گزینه مناسب‌تری برای بهره‌گیری از بارندگی‌های پاییزه و زمستانه و مقابله با بحران کمبود آب باشد. به نظر می‌رسد انتقال زراعت چغندرقند از بهاره به پاییزه باعث خواهد شد که علاوه بر مصرف آب بسیار کمتر در این نوع کشت و نیز افزایش کارایی مصرف آب، برای کشاورزان صرفه اقتصادی قابل توجهی داشته و به‌سرعت رواج یابد؛ اما کشت پاییزه در بسیاری از مناطق با مشکلاتی مواجه است. از این‌رو، پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر کشت زمستانه بر خصوصیات کمی و کیفی چغندرقند اجرا شد.مواد و روش‌ها: آزمایش در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی با چهار تکرار روی 11 رقم زودرس چغندرقند در مناطق جوین، تربت‌جام و مغان به ترتیب به مدت یک (1399-1398)، دو (1399-1398 و 1400-1399) و سه (1398-1397، 1399-1398 و 1400-1399) سال زراعی انجام گردید. به‌منظور مطالعه تاثیر برهمکنش ژنوتیپ- محیط و شناسایی ژنوتیپ‌های با پایداری عمومی و خصوصی، از روش‌های تجزیه پایداری ammi و mtsi استفاده شد.یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس مرکب بر اساس مدل ammi موید تاثیر معنی‌دار اثرات اصلی محیط و رقم در سطح احتمال یک درصد بود. برهمکنش میان آن‌ها نیز تفاوت آماری معنی‌داری در سطح احتمال یک درصد نشان داد. تجزیه اثرات ضرب‌پذیر مدل ammi موید آن بود که دو مولفه اول در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار هستند و مجموعاً 75.20 درصد از تغییرات برهمکنش ژنوتیپ- محیط را تبیین می‌نمایند. بای‌پلات حاصل از میانگین عملکرد و اولین مولفه اصلی برهمکنش ژنوتیپ- محیط موید برتری ارقام fdir19b4028 و مودکس، به دلیل دارا بودن عملکرد شکر سفید و پایداری بالا بود. بر اساس نتایج بای‌پلات حاصل از دو مولفه اول، میان ارقام با محیط‌ مغان در سال‌های 1400 و 1399 سازگاری خصوصی قابل ملاحظه‌ای وجود نداشت، اما در مقابل بین محیط مغان در سال 1398 با رقم مودکس، تربت‌جام در سال‌های 1400 و 1399 به ترتیب با ارقام آسیا و svzd2019 و جوین با رقم svzc2019 سازگاری خصوصی بسیار بالایی مشاهده شد. رقم کادموس از سازگاری عمومی برخوردار بود. بر اساس نتایج شاخص mtsi، رقم svzd2019 در رتبه نخست و ارقام fdir19b4028، دراووس و fdir19b3021 در رتبه‌های بعدی ایده‌آل‌ترین ارقام پایدار از نظر تمامی صفات مورد مطالعه قرار گرفتند.نتیجه‌گیری: به‌طور کلی چهار رقم svzd2019، fdir19b4028، دراووس و fdir19b3021 برای کشت زمستانه توصیه می‌شود. نتایج به‌دست‌آمده مبین آن است که توسعه کشت زمستانه چغندرقند مسلماً یکی از راهکار‌های مهم برای استفاده از بارندگی‌های فصلی و صرفه‌جویی در مصرف آب می‌باشد، در این رابطه در کشت زمستانه چغندرقند، انتخاب رقم مناسب نقش بسیار مهمی دارد، به‌طوری که بر اغلب ویژگی‌های کمی و کیفی تاثیر می‌گذارد.

study of white sugar yield stability of sugar beet (beta vulgaris l.) cultivars in winter sowing

background and objectives: water is the most significant limiting factor for sugar beet cultivation in iran. autumn sowing of sugar beet in dry climates like iran consumes less water compared to spring sowing and can be a more suitable option for taking advantage of autumn and winter rains and dealing with the water shortage crisis. it seems that the transfer of sugar beet cultivation from spring to autumn will cause that in addition to consuming much less water in this type of cultivation and increasing the efficiency of water consumption, it will have a significant economic benefit for farmers and will spread quickly. but autumn sowing is facing problems in many areas. therefore, the current research was conducted to investigate the effect of winter sowing on the quantitative and qualitative characteristics of sugar beet.materials and methods: the experiment was conducted in the form of a randomized complete block design with four replications on 11 early maturity sugar beet cultivars at jovein, torbat-jam, and moghan agricultural research stations for one, two, and three crop years, respectively. in order to study the effect of genotype-environment interaction and to identify genotypes with general and specific stability, ammi and mtsi stability analysis methods were used.results: the combined analysis of variance results based on the ammi model confirmed the significant effect of the main effects of environment and cultivar at the one percent probability level. the interaction between them also showed a statistically significant difference at the one percent probability level. the analysis of the multiplicative effects of the ammi model confirmed that the first two components are significant at the one percent probability level and together explain 75.20% of the interaction variation. the bi-plot obtained from the mean white sugar yield and the first principal component of the interaction confirmed the superiority of fdir19b4028 and modex cultivars due to their high white sugar yield and stability. according to the bi-plot results obtained from the first two components, there was no appreciable specific adaptability between cultivars with moghan environment in 2021 and 2020, but on the other hand, a very high specific adaptability was observed between moghan environment in 2019 with modex cultivar, torbat-jam in 2021 and 2020 respectively with asia and svzd2019 cultivars, and jovein with svzc2019 cultivar. cadmus cultivar has general adaptability because it is somewhat close to the origin of the coordinates. based on the results of the mtsi index, svzd2019 was ranked first, and fdir19b4028, dravus, and fdir19b3021 were placed in the next ranks of the most ideal sustainable cultivars in terms of all studied traits.conclusion: in general, four cultivars of svzd2019, fdir19b4028, dravus and fdir19b3021 are recommended for winter cultivation. the obtained results show that the development of winter sugar beet sowing is certainly one of the important strategies for using seasonal rains and saving water consumption; in this regard, in the winter sowing of sugar beet, choosing the suitable cultivar plays a very vital role, so that it affects most of the quantitative and qualitative characteristics.