بررسی عملکرد و اجزای عملکرد مخلوط غلات مختلف به تنش آبی در شرایط اکولوژیکی گرم و خشک

سابقه و هدف: براساس گزارشات سند 2030 (فائو، 2016) کشاورزی امروزه بیش از هر زمان دیگری با چالش مواجه است. نیاز بیشتر مردم به موادغذایی ، کمبود آب، کاهش بهره‌وری زمین و کاهش نیروی کار کشاورزی، نیاز به کشاورزی پایدار در جهان را بیش از پیش افزایش داده است. لذا هدف از انجام این مطالعه ایجاد تنوع در سامانه‌زراعی غلات با استفاده از کشت‌مخلوط غلات زمستانه گندم نان، جو و تریتیکاله و واکنش آنها در برابر تنش‌آبی آخر فصل در شرایط اکولوژیکی گرم و خشک می‌باشد.مواد و روش‌ها: به منظور بررسی واکنش عملکرد و اجزاء‌عملکرد کشت مخلوط ارقام مختلف غلات به تنش‌آبی در شرایط اکولوژیکی گرم و خشک،آزمایشی به صورت طرح اسپلیت پلات در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی 1396-1397 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی داراب–دانشگاه شیراز انجام شد. در این آزمایش فاکتور اول رژیم آبیاری در دو سطح آبیار‌ی‌ نرمال و تنش‌آبی و فاکتور دوم شامل ده سطح از ژنوتیپ‌های (لاین جو پابلند eb-95-97 ،لاین جو پاکوتاه eb-95-97لاین گندم نان پاکوتاه s-92-19 ،رقم گندم نان پابلند خلیل و یک رقم تریتیکاله جوانیلو)بودند که به صورت سری‌جایگزینی کشت‌مخلوط ردیفی دوتایی و خالص کشت شدند. کشت‌های مخلو‌ط دوتایی به صورت یک در میان ردیفی که شامل: جو پاکوتاه–جو پابلند (یک ردیف جو پاکوتاه+یک ردیف جو پابلند)، جو پاکوتاه– تریتیکاله (یک ردیف جو پاکوتاه+یک ردیف تریتیکاله)، جو پابلند–تریتیکاله (یک ردیف جو پا بلند+یک ردیف تریتیکاله)، گندم پاکوتاه–تریتیکاله (یک ردیف گندم پاکوتاه+یک ردیف ترتیکاله) و گندم پابلند تریتیکاله (یک ردیف گندم پابلند+یک ردیف تریتیکاله) با نسبت کاشت 50:50 و کشت‌خالص شامل: جو پاکوتاه،جو پابلند،تریتیکاله،گندم پابلند و گندم پاکوتاه با نسبت کاشت 100:0 بود. با توجه به تراکم بوته (400 بوته در متر مربع برای جو،450 بوته در متر مربع برای گندم و تریتیکاله (بذور مربوط به هر پلات) و به‌طور دقیق هر خط کاشت ( قبل از کاشت با توجه به وزن هزار دانه محاسبه و اندازه‌گیری شد و در پاکت‌های جداگانه قرار داده شدند و به هنگام کاشت بر روی هر پشته که (شامل دو خط کاشت) کشت شدند. برداشت نهایی گیاه زراعی بعد از حذف ردیف‌ها به صورت دستی انجام شد. صفاتی مانند: وزن هزاردانه، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت،تعداد سنبلچه در سنبله،تعداد سنبله در بوته،طول سنبله،ارتفاع گیاه و عملکرد دانه اندازه‌‌گیری شد.یافته‌ها: نتایج این آزمایش نشان داد که بیشترین عملکرد دانه در کشت‌مخلوط گندم پابلند–تریتیکاله با عملکرد 9472 کیلوگرم در هکتار در شرایط آبیاری‌نرمال و کمترین عملکرددانه در کشت‌خالص جو پاکوتاه در شرایط تنش‌آبی با میانگین 3934 کیلوگرم در هکتار به دست آمد. نتایج ضرایب‌همبستگی در شرایط آبیاری‌نرمال نشان داد که بین عملکرد دانه با عملکرد بیولوژیک در شرایط آبیاری‌نرمال (**0.847=r) وتنش‌آبی (**0.792=r) بیشترین همبستگی مثبت و معنی‌داری وجود دارد. نتیجه‌گیری: سیستم کشت مخلوط گندم پابلندتریتیکاله تحت شرایط آبیاری‌نرمال نسبت به سیستم کشت‌خالص گندم پابلند 16 درصد افزایش عملکرد نشان داد در حالی که با سیستم کشت‌خالص تریتیکاله تفاوت معنی‌داری را نشان نداد. وجود پوشش گیاهی بیشتر،وجود علف‌های هرز کمتر،پایین‌تر بودن دمای سایه‌انداز و به دنبال آن بالاتر بودن فتوسنتز جاری در شرایط تنش‌آبی و بالاتر بودن اجزای‌عملکرد در سیستم‌های کشت‌مخلوط نسبت به کشت‌خالص غلات مختلف می‌باشد که مجموع این عوامل باعث بالا بودن عملکرد دانه در نظام‌های کشت مخلوط نسبت به کشت‌خالص غلات مختلف شد. کاهش عملکرد در کشت‌خالص نسبت به کشت‌مخلوط به دلیل تنش‌آبی در مرحله پر شدن دانه می‌باشد. بنابراین کشت‌مخلوط در شرایط تنش‌آبی نسبت به کشت‌خالص بازده بهتری را نشان می‌دهد که احتمالا به دلیل کاهش رقابت برون‌گونه‌ای در کشت مخلوط ارقام می‌باشد.

Investigation of yield and yield components of different cereal mixtures subject to water stress in hot and dry ecological conditions

Background and objectives: According to the 2030 Document (FAO, 2016), agriculture is facing more challenges today than ever before. More people need food, water shortages, declining land productivity, and declining agricultural labor are increasing the need for sustainable agriculture around the world.Therefore,the aim of this study is to diversify the grain crop system using a mixture of winter cereals,wheat,barley and triticale and their response to endofseason water stress in hot and dry ecological conditions.Materials and Methods:In order to investigate the yield response and yield components of mixed culture of different cereal cultivars to water stress in hot and dry ecological conditions,an experimental split plot design in the form of a randomized complete block design with three replications in the 20172018 crop year in the research farm of the Faculty of Agriculture and Darab Natural ResourcesShiraz University.In this experiment,the first factor of irrigation regime in two levels of normal irrigation and water stress and the second factor including ten levels of genotypes(tall barley line EB9597,dwarf barley line EB9597 dwarf bread wheat line S9219,tall bread wheat cultivar Khalil and a cultivar of Triticale called Juanilo) which were grown as a series of alternatives to double and pure row mixture. Double mixed crops as one in a row, including:dwarf barley,tall barley(one row of dwarf barley+one row of tall barley),dwarf barleytriticale (one row of dwarf barley+one row of triticale),tall barleytriticale (one row tall barley+one row of triticale),dwarf wheattriticale (one row of dwarf wheat+one row of triticale) and tall wheattriticale (one row of tall wheat+one row of triticale) with a 50:50 planting ratio and pure cultivation including:barley Dwarf, tall barley, triticale, tall wheat and dwarf wheat had a planting ratio of 100:0. According to plant density(400 plants per square meter for barley,450 plants per square meter for wheat and triticale(seeds per plot) and exactly each planting line (before planting according to the weight of one thousand seeds calculated and measured Were placed in separate bags and planted on each stack(including two planting lines) when planting. The final harvest of the crop was done manually after removing the rows. Traits such as 1000seed weight, biological yield,harvest index, number of spikes per spike, number of spikes per plant, spike length,plant height and grain yield were measured.Results: The results of this experiment showed that the highest grain yield was obtained in tall wheattriticale mixed culture with9472kg ha1 under normal irrigation and the lowest grain yield was achieved in pure dwarf barley with 3934 kg ha1 under water stress conditions.The results of correlation coefficients under normal irrigation conditions showed that there was the highest positive and significant correlation between grain yield and biological yield under normal irrigation conditions (r=0.847**) and water stress (r=0.792**).Conclusion:The tallTriticale mixed wheat cultivation system under normal irrigation conditions showed a 16% increase in yield compared to the tall wheat pure cultivation system,while it did not show a significant difference with the Triticale pure cultivation system. Existence of more vegetation, less weeds, lower shading temperature and consequently higher photosynthesis under water stress and higher yield components in intercropping systems than pure cereals, which together increase the yield.Seeds in mixed cropping systems were different from pure cereals.The decrease in yield in pure crop compared to mixed crop is due to water stress in the grain filling stage.Therefore, mixed cultivation under water stress conditions shows better yields than pure cultivation,which is probably due to the reduction of exogenous competition in mixed cultivation of cultivars.