ارزیابی عوامل مدیریتی موثر بر خلا عملکرد سویا در استان مازندران با روش تحلیل مقایسه کارکرد (cpa)

سابقه و هدف: از آنجایی که اختلاف بین عملکرد واقعی و عملکرد قابل دستیابی تحت شرایط مطلوب مدیریتی یکی از مشکلات اساسی تولید گیاهان زراعی در ایران و جهان می‌باشد؛ کمی‌سازی میزان خلا عملکرد و شناسایی عوامل ایجادکننده آن می‌تواند راهبردی کلیدی و امیدوارکننده برای افزایش تولید و دستیابی به امنیت غذایی باشد. در این بین با توجه به اهمیت گیاهان دانه روغنی از جمله سویا (glycine max (l.) merril) در اقتصاد جهانی و نیاز ملزم به روغن‌‌های خوراکی و پروتئین‌های گیاهی، برآورد خلا عملکرد این محصولات و شناسایی عوامل ایجادکننده آن، ضمن افزایش تولید، می‌تواند سبب بهبود کارایی استفاده از زمین و نیروی کار شده که در نتیجه آن منجر به کاهش هزینه‌ها و پایداری تولید می‌گردد. بنابراین، پژوهشی به‌صورت پیمایشی در سال 1398 به‌منظور شناخت و تعیین سهم هر یک از عوامل مدیریتی موثر بر خلا عملکرد سویا در 301 مزرعه استان مازندران انجام شد. مواد و روش‌ها: در پژوهش حاضر از روش تحلیل مقایسه کارکرد (cpa) جهت بررسی عوامل مدیریتی محدودکننده عملکرد سویا و برآورد خلا عملکرد آن در 13 شهرستان تحت کشت سویا استان مازندران استفاده شد. به این منظور، تمامی اطلاعات مربوط به مدیریت زراعی از مرحله تهیه بستر بذر تا برداشت محصول مانند استفاده یا عدم استفاده از شخم، تعداد دفعات شخم ثانویه، روش کاشت، مساحت مزرعه، محصول پیشین، رقم مورد استفاده، مقدار بذر مصرفی و محل تهیه آن، تلقیح یا عدم تلقیح بذور با باکتری، نوع و مقدار کودهای مصرفی، نوع، مقدار و تعداد دفعات مصرف علف‌کش، قارچ‌کش و حشره‌کش، تعداد دفعات آبیاری و میزان آب مصرفی، روش‌های آبیاری و شیوه برداشت محصول به‌صورت مراجعه حضوری و گفتگوی مستقیم با سویاکاران جمع‌آوری شد. داده‌های گردآوری شده از پایش مزارع در مجموع شامل 81 متغیر کمی و کیفی مدیریت زراعی بودند که رابطه تمامی این متغیرها و عملکرد واقعی به‌دست آمده از مزارع با استفاده از رگرسیون گام به گام در نرم‌افزار sas نسخه 9/1 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در نهایت با استفاده از معادله تولید به‌دست آمده و مقادیر مولفه‌های مدل، سهم هر یک از عوامل محدودکننده در ایجاد خلا عملکرد مشخص شدند. یافته‌ها: نتایج پژوهش حاضر نشان داد که از 81 متغیر مدیریت زراعی مورد بررسی در این مزارع، مدل نهایی تولید با 10 متغیر مستقل رقم ساری، محصول قبلی باقلا، کاشت بذر با ردیف‌کار، شمار شخم ثانویه، مقدار گوگرد مصرفی، کاربرد کود پتاسیم کلرید، کود دی‌آمونیوم فسفات، کاربرد علف‌کش، سیستم آبیاری بارانی متحرک و آبیاری سطحی به‌عنوان عوامل اصلی محدودکننده عملکرد سویا در مازندران انتخاب شدند. میزان خلا عملکرد به‌دست آمده بر پایه اختلاف بین متوسط عملکرد واقعی ثبت شده از مزارع و عملکرد مطلوب (به‌ترتیب 2464/97 و 6028/66 کیلوگرم در هکتار) برآورد شده با مدل (عملکرد قابل‌حصول) 3563/70 کیلوگرم در هکتار بود که سه عامل مقدار گوگرد مصرفی، محصول قبلی باقلا و سیستم آبیاری بارانی متحرک به‌ترتیب با مقادیر 873/87، 620/49 و 546/33 کیلوگرم در هکتار بیش‌ترین سهم (به‌ترتیب 24/52، 17/41 و 15/33 درصد) را در خلا عملکرد به‌وجود آمده داشتند. نتیجه‌گیری: با توجه به برآورد عملکرد قابل‌حصول از داده‌های مشاهده شده مزارع، به‌نظر می‌رسد که با اعمال مدیریت صحیح زراعی نظیر استفاده از منابع کود گوگردی متناسب با نیاز گیاه، برقراری تناوب صحیح زراعی و وارد نمودن گیاهان مناسب در تناوب، ارائه تسهیلات و نوسازی ماشین‌‌آلات کشاورزی، توسعه و ترویج روش‌های نوین آبیاری بتوان این خلا به‌وجود آمده (59 درصد) را کاهش و میزان عملکرد سویا را به‌طور قابل‌توجهی بهبود بخشید.

evaluation of management factors affecting soybean [glycine max (l.) merril] yield gap in mazandaran province using comparative performance analysis (cpa)

background and objectivesclosing the gap between actual yields which are currently obtained from the fields (actual field yields) and the maximum yields that can be achieved under favorable management conditions (attainable yield) is one of the most critical problems in crop production in iran and the world. quantifying the yield gap and identifying its primary causes for this purpose can be a key and promising strategy to increase production per unit area and to achieve food security. meanwhile, considering the importance of oilseeds like soybean [glycine max (l.) merril] in the global economy and the need for edible oils and vegetable proteins, estimating and identifying the causes of the yield gap, while increasing production, it can improve land use and labor efficiency, and leads to costs saving and sustainable production. in this way, a survey study was conducted in 2019 to identify and determine the share of each of the managerial factors affecting the soybean yield gap in 301 farms in mazandaran province.materials and methodsin the present survey, cpa method was used to investigate the decisionmaking factors which limit soybean yield and to estimate its yield gap in 13 soybean cultivated cities of mazandaran province. for this purpose, all information relevant to crop management, from seedbed preparation to harvesting, was gathered through interviews with 301 soybean producers. these management factors included items such as use or nonuse of a plow, number of secondary tillage, planting method, field area, previous crop, the used cultivar, seed rate and its preparation site, inoculation/noninoculation of seeds with nfixing bacteria, type and the amount of fertilizers, type, amount, and number of herbicides, fungicides, and insecticides usages, number of irrigations and the amount of used water, irrigation type and harvesting methods. field monitoring data included 81 quantitative and qualitative crop management variables that the relationship between all these variables and actual field yields was analyzed using stepwise regression in sas (v9.1) software. in the end, the contribution of each limiting factor to the creation of a yield gap was determined using the resulting production function and management parameters values.resultsthe findings of this study revealed that of the 81 studied management variables, the final production function with 10 independent variables was selected. these variables included the sari variety (j.k695), previous crop (faba bean), use the row planter, number of secondary tillage, sulfur rate, application of herbicide, kcl, and (nh4)2hpo4 fertilizers, sprinkler irrigation system, and surface irrigation, which were identified as the main limiting factors for soybean yield in mazandaran province. based on the difference between the average actual yield recorded on farms (2464.97 kg ha1) and the maximum attainable yield (6028.66 kg ha1) predicted by the production function, the yield gap was 3563.70 kg ha1, which is three factors including sulfur rate, previous crop (faba bean) and sprinkler irrigation system with the values of 873.87, 620.49 and 546.33 kg ha1, respectively, had the highest share (24.52, 17.41 and 15.33%, respectively) in of the soybean yield gap. conclusionaccording to the predicted attainable yield which derived from actual farm data it seems that adoption of proper crop managements such as using sulfur fertilizer resources appropriate to plant needs, an appropriate crop rotation and selection of plants suitable for rotation, providing facilities and modernization of agricultural machinery, and develop and promote new irrigation can reduce this gap (59%) and significantly improve soybean yield in mazandaran province.