بررسی صفات عملکردی و ترکیب‏های اسانس سه جمعیت گیاه دارویی کاکوتی (ziziphora tenuir l.) کشت شده در اصفهان

سابقه و هدف: گیاه دارویی کاکوتی (ziziphora tenuir l.) گیاهی علفی، یک‏ساله و متعلق به خانواده نعناعیان (lamiaceae) می‏باشد. این گیاه از نظر ترکیب‏هایی نظیر استرول‏ها، اسیدهای چرب و فلاوونوئیدها بسیار غنی بوده و از مواد موثره آن در داروسازی استفاده می‏شود. از آنجا که برخلاف گونه چند ساله این گیاه، تحقیقات اندکی روی این گونه یکساله انجام شده است، بنابراین پژوهش حاضر با هدف بررسی واکنش جمعیت‏های مختلف گیاه به کشت در یک محل انجام شد.مواد و روش‏ها: آزمایش طی سال‏های 1398 1396 در ایستگاه تحقیقاتی شهید فزوه وابسته به مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان اجرا گردید و در آن سه جمعیت کاکوتی از رویشگاه‏های استان شامل جمعیت‏های دامنه، قمیشلو و کلاه قاضی در قالب طرح بلوک‏های کامل تصادفی با سه تکرار مورد بررسی قرار گرفتند. صفات اندازه‏گیری شده شامل : وزن تر و خشک اندام هوایی، ارتفاع بوته، نسبت وزن خشک به تر، وزن هزار دانه، وزن بذر تک بوته، درصد و عملکرد اسانس و ترکیبات اسانس بودند. درصد اسانس به روش تقطیر با آب با دستگاه کلونجر، مقدار ترکیبات اسانس با دستگاه کروما توگرافی گازی (gc) و نوع ترکیبات اسانس با دستگاه کروماتوگرافی گازی متصل به طیف‏سنج جرمی (msgc) اندازه گیری شدند. تجزیه وتحلیل داده ها با نرم افزار sas 9.1 و مقایسه میانگین تیمارها نیز با آزمون lsd انجام شد.یافته ها: نتایج دو سال نشان داد که جمعیت‏های مورد بررسی از نظر کلیه صفات مورد مطالعه تفاوت معنی‏داری داشتند. جمعیت قمیشلو، با متوسط عملکرد بذر و عملکرد خشک اندام هوایی (به ترتیب 42 و 566 کیلوگرم در هکتار) بیشترین و جمعیت دامنه به ترتیب 6/33 و 406 کیلوگرم در هکتار، کمترین مقدار را به خود اختصاص دادند. بیشترین درصد و عملکرد اسانس در جمعیت کلاه قاضی مشاهده گردید. سال‏های آزمایش تاثیر معنی‏داری روی صفات عملکرد اندام هوایی و درصد اسانس داشت. برهمکنش جمعیت در سال نشان داد که جمعیت قمیشلو در هر دو سال زراعی از عملکرد بذر و اندام هوایی بالاتری برخوردار بود. آنالیز اسانس حضور 19 ترکیب را در اسانس جمعیت‏های مورد بررسی نشان داد و پولگون به عنوان ترکیب غالب اسانس معرفی گردید که مقدار آن از 43 (قمیشلو) تا 90 (دامنه و کلاه قاضی) درصد متغیر شد.نتیجه‏گیری: به طور کلی نتایج این تحقیق نشان داد که جمعیت‏های مورد مطالعه تنوع ژنتیکی کافی برای صفات مختلف از جمله عملکرد اندام هوایی، عملکرد بذر و درصد اسانس را داشتند. وجود این تنوع می‌تواند زمینه‏ساز انجام کارهای اصلاحی در آینده گردد. همچنین می‏توان این گیاه را به عنوان منبع خوبی جهت تامین ترکیب پولگون مورد استفاده در صنایع غذایی و دارویی معرفی نمود.

The study of yield traits and oil components in three populationa of Ziziphora tenuir L. cultivated in Esfahan

Background and Objectives: Ziziphora teniur is an annual herbaceous plant belonging to the Lamiaceae family. The plant is very rich in compounds such as sterols, fatty acids and flavonoids and its active ingredients are used in pharmacy. In spite of the of the perennial species of the plant, a little research has been done on this annual species, Therefore, the present study was conducted to investigate the reaction of different plant populations to cultivation in one place.Materials and Methods: The experiment was conducted during 20172019 in Fozveh station of Agricultural and Natural Resource Research Center of Isfahan. The experiment was on the basis of randomized complete block design with 3 replications Treatments were 3 populations of Ziziphora teniur. Measured traits included: fresh and dry shoot weight, plant height, dry to wet weight ratio, 1000seed weight, single plant seed weight, percentage and yield of essential oil and essential oil compounds. The percentage of essential oil was measured by water distillation (Clevenger), the amount of essential oil compounds was measured by gas chromatography (GC) and the qualification of essential oil was measured by Gas chromatographymass spectrometry (GCMS). Data analysis was performed with SAS 9.1 software and the mean of treatments was compared with LSD test (p≤ 0.05).Results and discussion: The results of two years indicated that the studied populations were significantly different in terms of all studied traits. Gamishloo and Damaneh populations had the highest and lowest seed yield and shoot dry yield with average (42 and 566 kg/ha) and (33.6 and 406 kg/ha) respectively. The highest amount of essential oil percentage and oil yield were observed in Kolahghazi population. Experimental years had a significant effect on aerial dry matter yield and essential oil percentage. Results of the interactive effect of genotype*year revealed that Gamishloo population had the highest seed yield and aerial dry yield during 2 years. 19 components were found in 3 populations oil. Polegone observed as the main essential oil component. Its rate was variable from 43% (Gamishloo) to 90% (Damaneh and KolahGhazi).Conclusion: In general, the results of this study indicated that the studied populations had the sufficient genetic diversity for various traits such as shoot yield, seed yield and essential oil percentage. The existence of this diversity can pave the way for remedial work in the future. This plant can also be introduced as an appropriate source to provide a combination of Polegone used in food and pharmaceutical industries.