پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ‎های نخود به صورت کاشت پائیزه با استفاده از روش های ناپارامتری

سابقه و هدف: نخود یکی مهم‌ترین حبوبات در ایران است و تقریباً 84 درصد از حبوبات غذایی را به خود اختصاص داده است. عملکرد دانه نخود به شدت تحت تاثیر محیط قرار می‎گیرد و به‌نژادگران اغلب پایداری ژنوتیپ‎های با عملکرد بالا را در محیط‎های مختلف، پیش از معرفی به عنوان رقم بررسی می‎کنند. مطالعه دقیق ماهیت برهم‌کنش ژنوتیپ با محیط، امکان شناسایی ژنوتیپ‎های پایدار و سازگار را برای به‎نژادگران فراهم می‎آورد و همواره یکی از موضوعات مهم در تولید و آزادسازی ارقام جدید پایدار و پر محصول در طرح‎های به‎نژادی بوده است. تطابق و وفق‎پذیری ژنوتیپ‎های نخود نسبت به شرایط محیطی برای سازگاری تولید محصول در سال‎ها و مکان‎های مختلف مهم است. وجود برهم‌کنش ژنوتیپ و محیط ارزش ژنوتیپ‎ها را در مکان‎های مختلف تحت تاثیر قرار می‎دهد. تحقیق حاضر به منظور بررسی اثر متقابل ژنوتیپ × محیط بر عملکرد دانه ژنوتیپ‎ها و ارقام نخود در چهار محیط و شناسایی ژنوتیپ‎های پایدار و پرعملکرد در شرایط کاشت پاییزه دیم انجام پذیرفت.مواد و روش ها: در این تحقیق دوازده رقم و ژنو‎تیپ پیشرفته نخود طی دو سال زراعی (1397-1395) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مناطق نیمه گرم (کوهدشت) و معتدل (خرم‌آباد) استان لرستان کشت شدند. روش های ناپارامتری مختلف جهت برآورد پایداری ژنوتیپ‎ها شامل آماره‎های ناپارامتری هان si(1)، si(2)، si(3) وsi(6) ، آماره‎های تنارازو npi (1)،npi(2) ،npi(3) و npi(4)، آماره پایداری میانگین رتبه(r)، آماره‎های پایداری کتاتا و همکاران (σr، σmy)، آماره پایداری کانگ (ysi)، آماره‎های پایداری فوکس (top،mid و low) و شاخص پایداری ژنوتیپ (gsi) استفاده شد. به منظور شناخت بهتر روابط بین آماره‎های مختلف، از روش تجزیه به مولفه‎های اصلی استفاده شد.یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که اثرات اصلی محیط (شامل مکان، سال و مکان × سال) و ژنوتیپ × محیط در سطح احتمال یک درصد و اثرات اصلی ژنوتیپ، مکان × ژنوتیپ و سال × ژنوتیپ در سطح احتمال پنج درصد معنی‌دار بود. اثرات ژنوتیپ، محیط و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط به ترتیب 48/6 ،4/77 و 03/13 درصد از مجموع مربعات کل را به خود اختصاص دادند. بای‎پلات مولفه اصلی اول (pc1) در مقابل مولفه اصلی دوم (pc2) آماره‎های پایداری ناپارامتری مورد مطالعه را در سه گروه طبقه‎بندی کرد. بر اساس آماره‎هایnpi(1) ،npi(2) ، npi(3) وnpi(4) ژنوتیپ‎های با کم‌ترین مقادیر به عنوان ژنوتیپ‎های پایدار در نظر گرفته می‎شوند. بر اساس آماره npi (1) ژنوتیپ‎های g1،g6 و g9 به عنوان پایدارترین و ژنوتیپ‎های g3 و g5 به عنوان ناپایدارترین ژنوتیپ‎ها شناخته شدند. بر اساس پارامترهای npi(2) و npi(4) ژنوتیپ‎های g1، g10 وg9 پایدارترین و ژنوتیپ‎های g5، g12 و g4 ناپایدارترین بودند. بر اساس نتایج حاصله دو مولفه اصلی اول و دوم 68 درصد (به ترتیب 42 و 26 درصد به وسیله مولفه اصلی اول و دوم) از واریانس متغیرهای اصلی را توجیه کردند. تجزیه خوشه‎ای میانگین عملکرد دانه و آماره‎های ناپارامتری، ژنوتیپ‎های نخود را در دو گروه اصلی قرار داد. کلاستر اول شامل میانگین عملکرد دانه (my)، top، mid،σr و σmy بودند. کلاستر دوم شامل چهار زیر کلاستر بود. نتیجه‌گیری: بر اساس آماره‎های si(1)، si(2) ، si(3) و si(6) ژنوتیپ‎های g1، g10 و g9 با کم‌ترین مقادیر، به عنوان پایدارترین ژنوتیپ‎ها شناخته شدند. ژنوتیپ‎های g1 و g9 با کم‌ترین میزان gsi به عنوان بهترین ژنوتیپ‎ها از نظر عملکرد دانه و پایداری شناسایی شدند. بر اساس پارامترهای دارای مفهوم دینامیک پایداری، ژنوتیپ‎های g1،g10 و g9 به عنوان ژنوتیپ‎های پایدار با عملکرد بالا معرفی شدند.

Seed Yield Stability of Autumn Sowing Chickpea Genotypes Using Nonparametric Methods

Background and objectives: Chickpea is one of the most important legumes in Iran and accounts for almost 84% of dietary legumes. Chickpea seed yield is strongly influenced by environments, and breeders often determine the stability of highyielding genotypes across different environments before being introduced as a cultivar. Accurate study of the nature of genotype × environment allows breeders to identify stable and compatible genotypes and has always been one of the important issues in the production and release of new stable and highyielding cultivars in breeding programs. . Adaptation of chickpea genotypes to environmental conditions is important for crop production stability in different years and places. Existence of the interaction of genotype and environment affects the value of genotypes in different places. The present study was conducted to investigate the effect of genotype by environment interaction on grain yield of chickpea genotypes and cultivars in four environments and to identify stable and highyielding genotypes under rainfed conditions as autumn planting. Materials and Methods:In this study, twelve cultivars and advanced genotype of chickpea were planted during two cropping years (20162018) in a randomized complete block design with three replications in semiwarm (Kuhdasht) and temperate (Khorramabad) areas of Lorestan province. Various nonparametric methods such as nonparametric statistics of Si (1), Si (2), Si (3) and Si (6), Thennarasus statistics of NPi (1), NPi (2), NPi (3) and NPi (4), mean rank stability statistics (R), stability statistics of Ketata et al (σr, σmy), Kang stability statistics (Ysi), Fox stability statistics (TOP, MID and LOW) and Genotype Stability Index (GSI) were used for estimating the stability of genotypes. the principal component analysis method was used to better understand the relationships between different statistics..ResultsThe results of combined analysis of variance showed that the main effects of environment (including location, year and location ×year) and genotype ×environment were significant at the 1% probability level and the main effects of genotype, location × genotype and year × genotype were significant at the 5% probability level. The effects of genotype, environment and the genotype by environment interaction accounted for 6.48, 77.4 and 13.03% of the total squares, respectively.The biplot of the first principal component (PC1) versus the second principal component (PC2) classified the studied nonparametric stability statistics into three groups.Based on the statistics of NPi (1), NPi (2), NPi (3) and NPi (4), the genotypes with the lowest values are considered as stable genotypes. According to NPi (1) statistics, G1, G6 and G9 genotypes were identified as the most stable and G3 and G5 genotypes as the most unstable genotypes. Based on NPi (2) and NPi (4) parameters, G1, G10 and G9 genotypes were the most stable and G5, G12 and G4 genotypes were the most unstable. Based on the results, the first two principal components explained 68% (42% and 26%, respectively), of the variance of the main variables). Cluster analysis using mean seed yield and nonparametric statistics, placed chickpea genotypes in two main groups. The first cluster included mean seed yield, TOP, MID, σr and σmy. The second cluster consisted of four subclusters .Conclusion:Based on Si (1), Si (2), Si (3) and Si (6) statistics, G1, G10 and G9 genotypes with the lowest values were identified as the most stable genotypes. G1 and G9 genotypes with the lowest GSI were recognized as the best genotypes in terms of grain yield and stability. Based on the parameters with the dynamics concept of stability, genotypes G1, G10 and G9 were identified as stable genotypes with high yield.