بررسی اثر تراکم بوته بر شاخص‌های رشدی ارقام مختلف کلزا (brassica napus l.) در شرایط آب و هوایی مازندران

سابقه و هدف: یکی از راهکارهای افزایش عملکرد در واحد سطح، استفاده از ارقام مناسب و سازگار با شرایط اقلیمی هر منطقه در تراکم مناسب کاشت است، به‌نحوی که حداقل رقابت بین بوته‌ها وجود داشته باشد. تعیین تراکم مناسب کشت برای ارقام کلزا بسیار حائز اهمیت می‌باشد و نقش تعیین‌کننده‌ای برای دستیابی به عملکرد مطلوب دارد. کاشت محصول برای هر گیاه و رقم باید در تراکمی صورت گیرد که گیاه به‌خوبی سبز شده، استقرار یافته و در هر یک از مراحل رشد، فضای کافی جهت حداکثر استفاده از عوامل محیطی را داشته باشد و تا حد امکان با شرایط نامساعد روبرو نشود. مواد و روش‌ها: این آزمایش به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سال زراعی 97-1396 در مزرعه‌ی تحقیقاتی مرکز تحقیقات کشاورزی قراخیل در شهرستان قائمشهر اجرا شد. تیمارها شامل: تراکم‌های 42، 66، 88، 114 و 133 بوته در متر مربع و چهار رقم کلزا شامل: هایولا 401، آگامکس، هایولا 4815 و تراپر که در سه تکرار اجرا شد. صفات مورد ارزیابی شامل شاخص‌های رشد نظیر میزان ماده خشک کل، شاخص سطح برگ، سرعت رشد محصول، سرعت رشد نسبی و سرعت فتوسنتز خالص و همچنین عملکرد دانه بود.یافته‌ها: نتایج نشان داد که اثر متقابل رقم و تراکم بوته تنها برای شاخص‌های رشدی ماده خشک کل و شاخص سطح برگ تفاوت معنی‌داری داشت؛ بیشینه مقدار ماده خشک کل (910 گرم در متر مربع) و شاخص سطح برگ (3.53) در رقم هایولا 401 و در تراکم 88 بوته در متر مربع و کمینه مقدار ماده خشک کل (393 گرم در متر مربع) و شاخص سطح برگ (2.26) در رقم تراپر و در تراکم 42 بوته در متر مربع مشاهده شد. طبق جدول تجزیه واریانس تنها اثر اصلی تراکم بر سرعت رشد محصول، سرعت رشد نسبی و سرعت فتوسنتز خالص معنی‌دار بود که بر اساس آن بیشترین سرعت رشد محصول با میانگین 11.36 گرم در متر مربع در روز مربوط به تراکم 88 بوته در متر مربع و کمترین مقدار آن نیز با میانگین 5.91 گرم در متر مربع در روز از تراکم 42 بوته در متر مربع بدست آمد. همچنین بیشینه میزان سرعت رشد نسبی (0.0580 گرم بر گرم در روز) و سرعت فتوسنتز خالص (3.49 گرم در متر مربع در روز) نیز در تراکم 88 بوته در متر مربع و کمینه مقدار سرعت رشد نسبی (0.0530 گرم بر گرم در روز) و سرعت فتوسنتز خالص (2.99 گرم در متر مربع) مربوط به تراکم 42 بوته در متر مربع بود. شایان ذکر است که بیشترین میزان عملکرد دانه نیز با میانگین 7031.8 کیلوگرم در هکتار مربوط به رقم هایولا 401 با تراکم‌ 88 بوته در متر مربع بود.نتیجه‌گیری: با افزایش تراکم از 42 بوته در متر مربع میزان تولید ماده خشک و سطح برگ افزایش یافت؛ به‌طوریکه بیشترین میزان ماده خشک و شاخص سطح برگ در رقم هایولا 401 و در تراکم 88 بوته در متر مربع حاصل شد و بیشترین میزان سرعت رشد محصول، سرعت رشد نسبی و سرعت فتوسنتز خالص نیز در تراکم 88 بوته در متر مربع بدست آمد. لذا در تراکم‌های پایین به علت عدم بسته شدن تاج‌پوشش کامل و کم بودن سطح دریافت‌کننده تابش (برگ‌ها) تولید ماده خشک کمتر شد، حال‌آنکه با افزایش تراکم از 88 بوته در متر مربع به علت افزایش رقابت درون‌گونه‌ای از تولید ماده خشک و شاخص سطح برگ کاسته شد. لذا با توجه به نتایج حاصله، کاشت رقم هایولا 401 در تراکم 88 بوته در متر مربع برای دستیابی به عملکرد بالا در شرایط آب و هوایی مازندران قابل توصیه می‌باشد.

Investigation of the effect of plant density on growth indices of different cultivars of rapeseed (Brassica napus L.) in Mazandaran climatic conditions

Background and objective: One of the strategies to increase the yield per unit area is to use suitable cultivars that are compatible with the climatic conditions of each region at the appropriate planting density, so that there is minimal competition between plants. Determining the appropriate crop density for rapeseed cultivars is very important and plays a decisive role in achieving the desired yield. Planting the crop for each plant and cultivar should be done in a density where the plant is well emerge, establish and in each stage of growth, has enough space to maximize the use of environmental factors and not face unfavorable conditions as much as possible. Materials and Methods: This factorial experiment was conducted in a randomized complete block design in research farm of Gharakhil Agricultural Research Center, Ghaemshahr in 20172018. Treatments included: densities of 42, 66, 88, 114 and 133 plants m2 and four rapeseed cultivars including: Hyola 401, Agamax, Hyola 4815 and Trapper which were performed in three replications. The evaluated traits included growth indices such as total dry matter content, leaf area index, crop growth rate, relative growth rate and net photosynthesis rate as well as yield.Results: The results showed that the interaction effect of cultivar and plant density was significantly different only for total dry matter and leaf area index. Maximum amount of total dry matter (910 g m2) and leaf area index (3.53) was observed in Hayola 401 cultivar and density of 88 plants m2 and minimum amount of total dry matter (393 g m2) and leaf area index (2.26) was observed in Trapper cultivar at a density of 42 plants m2. According to the results, the only simple effect of density was significant on crop growth rate, relative growth rate and net photosynthesis rate, according to which the highest crop growth rate with an average of 11.36 g m2 d1 was related to the density of 88 plants m2 and the lowest one was obtained with an average of 5.91 g m2 d1 from a density of 42 plants m2. Also, the maximum relative growth rate and net photosynthesis rate with an average of 0.0580 g g1 d1 and 3.49 g m2 were obtained at a density of 88 plants m2, respectively, and their minimum ones with an average of 0.0530 g g1 d1 and 2.99 g m2 was seen from the density of 42 plants m2. The highest grain yield with an average of 7031.8 kg ha1 was related to Hayola 401 cultivar in a density of 88 plants m2. Conclusion: With increasing density of 42 plants m2, dry matter production and leaf area increased; when the highest amount of dry matter and leaf area index in cultivar Hayola 401 in density of 88 plants m2 had the best results and the highest rate of crop growth rate, relative growth rate and net photosynthesis rate were obtained at density of 88 plants m2. Therefore, in low densities, due to the lack of complete canopy closure and low surface for radiation absorbance (leaves), dry matter production had decreased, while with increasing density more than 88 plants.m2 due to increase intra specific competition, dry matter production and leaf area index decreased. Therefore, according to the results, planting cultivars Hayola 401 at a density of 88 plants m2 is recommended to achieve high yields in the climate of Mazandaran.