تاثیر شرایط تنش آبی بر عملکرد، شاخص برداشت و عقیمی خوشه در ژنوتیپ‌های گندم (triticum aestivum .l) در شرایط گلخانه‌ای

سابقه و هدف: گیاهان در شرایط مزرعه‌ای در معرض تنش خشکی قرار دارند. وقوع این خشک‌سالی‌ها، اثر بسیار زیان‌باری را بر بخش ‌های کشاورزی و اقتصادی کشور تحمیل کرده است. پاسخ گیاهان به تنش خشکی به نوع، شدت تنش، مدت تنش، گونه گیاهی و مرحله وقوع تنش بستگی دارد. تحقیقات نشان داده است که تنش ﺭﻃﻮﺑﺖ ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﭘﻨﺠﻪ‌ﺯﻧﻲموجب کاهش تعداد پنجه بارور می‌شود. تنش در مرحله تلقیح گل‌ها وزن و تعداد دانه را کاهش داده و باعث عقیمی خوشه می‌شود و ﺗﻨش ﺭﻃﻮﺑﺖ ﺩﺭ ﻃﻮل دوره ﭘﺮ ﺷﺪن دﺍﻧﻪ تولید دانه‌های ﭼﺮﻭکیده می‌کند. هدف از این مطالعه بررسی اثر حالت‌های مختلف تنش آبی بر عملکرد، اجزای عملکرد و عقیمی انتهایی خوشه در ژنوتیپ‌های گندم بود. مواد و روش‌ها: به منظور بررسی تاثیر سه رژیم متفاوت تنش خشکی بر عقیمی گندم و عملکرد دانه، سه آزمایش جداگانه یکی تحت شرایط بدون تنش، تنش در مرحله تقسیم زایشی (مراحل 4049 زیداکس) و شرایط مداوم تنش تا 30% ظرفیت زراعی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار و ده تیمار در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد در سال 1398 انجام شد. ارقام مورد بررسی در این آزمایش شامل الوند، روشن، بک‌کراس‌روشن، ژنوتیپ‌های در دست اصلاح ehdaei 81 ، ehdaei 82 ، ehdaei 79، ژنوتیپ‌های خارجی oxley، chinesespring ، 604 و ژنوتیپ dn11 بودند. یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که از لحاظ اکثر صفات، بین ژنوتیپ‌ها اختلاف معنی‌دار وجود داشت. عکس العمل ارقام گندم در سه آزمایش متفاوت بود ولی تنش خشکی در همه‌ی انواع تنش‌ها موجب کاهش صفات مورد ارزیابی گردید. تحت شرایط تنش در مرحله میوز و تنش در 30% ظرفیت زراعی، بیشترین میزان عملکرد دانه را ژنوتیپ اکسلی (به ترتیب 3/53 و 3/35 گرم در بوته) به خود اختصاص داد و ژنوتیپ 604 بیشترین تعداد بذر بارور و کمترین مقدار گلچه عقیم را تولید نمود. بیشترین میزان شاخص عقیمی انتهایی سنبله اصلی در شرایط تنش در مرحله میوز و تنش 30% ظرفیت زراعی در ژنوتیپ‌های ehdaei 81 و ehdaei 79 به ترتیب با میانگین 0/57 و 0/51 مشاهده شد. نتیجه‌گیری: تنش خشکی در همه انواع تنش موجب کاهش صفات مورد ارزیابی گردید. در اثر وقوع تنش تعداد گلچه عقیم افزایش و عملکرد کاهش یافت. تنش در مرحله میوز تاثیر بسزایی در افزایش شاخص عقیمی انتهایی سنبله اصلی و شاخص عقیمی کل داشته است و تنش 30% ظرفیت زراعی در کاهش عملکرد دانه و شاخص برداشت و افزایش تعداد پنجه‌های عقیم در ژنوتیپ‌های گندم موثر بوده است. واژه‌های کلیدی: گندم، شرایط متفاوت آبیاری، عملکرد، اجزای عملکرد و شاخص عقیمی.

Effects of water stress conditions on Yield, Harvest Index, and Sterility in Wheat Genotypes (Triticum aestivum).

AbstractBackground and objectives: Plants are exposed to drought stress in field conditions. The occurrence of these droughts has imposed a very harmful effect on the agricultural and economic sectors of the country. Response of plants to water stress depends on the type, intensity, and duration of stress, plant species and the stage of stress occurrence. Investigate has shown that water stress before the tillering stage reduces the number of fertile tillers, stress at the flower inoculation stage reduces the weight and number of seeds and causes cluster sterility, and moisture stress during the grain filling period produces wrinkled seeds. The study aimed was to investigate the effect of different water stress conditions on yield, harvest index and sterility at the end of the cluster in wheat genotypes.Materials and methods: To analyze the effects of three different humidity regimes on yield, yield component and apical sterility of wheat, three different experiments were carried out in randomized completey block designs with three replications. The three different humidity regimes included normal conditions (without stress), waterstress at the meiosis stage and continuous water stress (30% of Field Capacity). Ten different wheat genotypes including Alvand, Roshan, Back cross Roshan, Ehdaei 81، Ehdaei 82، Ehdaei 79, Oxley، ChineseSpring، DN11 and Line 604 were evaluated in this experiment. Results: Results indicated that the responses of the genotypes to the waterstress condition were different. Analysis of variance showed highly significant variation for most of the characters under study. Both stress conditions, either meiosis stress or continuous stress, reduced all the characters of genotypes compared with nonstress conditions. Among the genotypes under study, Oxley indicated the highest amount of yield in both the meiosis stage and continuous waterstress conditions. On the other side, Line 604 showed the highest number of seeds and lowest sterile florets at both meiosis stage and continuous waterstress conditions. The highest rate of apical sterility in waterstress at meiosis stage and 30% of field capacity in Alvand genotype was observed. Conclusion: Results showed that drought stress in all types of stress reduced the evaluated traits. Due to stress the number of sterile florets increased and yield decreased. Stress in the meiotic stage had a significant effect on increasing the apical sterility and total Sterility, and stress of 30% of field capacity was effective in reducing grain yield and harvest index and increasing the number of the sterile claw in wheat genotypes.Keywords: Wheat, Different Irrigation Regimes, Yield, Yield Components, Sterility.