بررسی فیتوشیمیایی عصارۀ متانولی سرشاخۀ گلدار و میوۀ زالزالک (crataegus spp.) در جنگل‌های سراب گیان

سابقه و هدف: جنس crataegus در ایران، پراکندگی وسیعی دارد. این جنس متعلق به تیرهrosaceae ، گیاهی باغی و دارای خواص دارویی است. زالزالک از تنوع وسیع گونه‌ای و دارویی برخوردار بوده و در طب سنتی و در درمان بیماری‌های قلبی عروقی، سرطان‌ها، دیابت، کاهش اضطراب و اختلالات خواب، کاربرد گسترده‌ای دارد. میوه‌ها، برگ‌ها و گل‌های زالزالک، دارای ترکیبات ثانویه شیمیاییِ زیادی مانند فنل‌ها، فلاونوئیدها، الیگومریک پروسیانیدین‌ها، تری‌ترپن‌ اسیدها، اسیدهای ارگانیک، استرول‌ها و مقدار کمی از آمین‌های فعال‌کننده تحرکات قلبی هستند. وجود ترکیبات آنتی‌اکسیدانی در زالزالک، دلیلِ اثراتِ درمانیِ سودمندِ آن است. آنتی‌اکسیدانهای موجود در میوه‌ها و غذاها، اثرات منفیِ رادیکال‌های آزاد در بدن انسان را خنثی می‌کنند. با توجه به این موضوع که تاکنون مطالعه‌ای در مورد گونه‌های موجود زالزالک در منطقه گیان انجام نشده است، هدف از این تحقیق، شناسایی تنوع گونه‌ای و ترکیبات فیتوشیمیایی این گیاه بوده است و می‌تواند دریچه جدیدی را برای مطالعات بیشتر در مورد این گیاه بگشاید.مواد و روش‌ها: این مطالعه در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در سال 1397 در جنگل‌های طبیعی سراب گیان در شهرستان نهاوند واقع در استان همدان که یکی از رویشگاه‌های گیاه زالزالک است، انجام شد. نمونه‌ها از سه نقطه از جنگل گیان در ارتفاعات مختلف جمع‌آوری گردیدند. در این مطالعه، صفاتی مانند محتوای فنل و فلاونوئید کل و میزان فعالیت آنتی‌اکسیدانی در عصارۀ متانولی سرشاخه گلدار و میوه زالزالک اندازه‌گیری شد.یافته‌ها: بررسی‌ها نشان داد که گونه زالزالک موجود در سراب گیان، crataegus pseudo heterophylla a. pojark است. براساس نتایج تحقیق حاضر، بیشترین میزان فنل (12.97 ± 225.95 میلی‌گرم اسید گالیک بر گرم عصاره) و فلاونوئید (7.55 ± 464.52 میلی‌گرم روتین بر گرم عصاره) در عصاره متانولی سرشاخه گلدار در منطقه سه که دارای بالاترین ارتفاع از سطح دریا بود، مشاهده شد. همچنین بیشترین محتوای فنل کل (4.98 ± 76.91 میلی‌گرم اسید گالیک بر گرم عصاره)، بیشترین میزان فلاونوئید کل (5.36 ± 161.05 میلی‌گرم روتین بر گرم عصاره) و بالاترین فعالیت آنتی‌اکسیدانی میوه (0.12 ± 110.01 پی‌پی‌ام) در منطقه سه مشاهده شد.نتیجه‌گیری: علت بالاتر بودنِ محتوای فنل و فلاونوئید کل و فعالیت آنتی‌اکسیدانی در منطقه سه را می‌توان بالاتر بودنِ میزان عناصر غذایی در خاک این نقطه و بالاتر بودنِ ارتفاع این منطقه از سطح دریا در مقایسه با دو نقطه دیگر دانست. تولید متابولیت‌های ثانویه در گیاهان، تحت تنش‌های محیطی افزایش می‌یابد، به همین دلیل گیاهان روییده در ارتفاعات نسبت به گیاهانِ مناطقِ پست، به دلیل شرایط خشکی، نور آفتاب و اشعه فرابنفش، تحت تنش‌های شدید قرار گرفته و مواد موثره در آنها افزایش می‌یابد.

Phytochemical Evaluation of Methanolic Extract of Flowering Shoot and Fruit of Crataegus spp. in Sarab-e Gyan Forests

Background and objectives: Crataegus genus has a wide distribution in Iran. This genus belongs to Rosaceae family, is a horticultural plant and has medicinal properties. Hawthorn, with a great variety in species and medicinal properties, has a wide field of usage in traditional medicine. This plant has flavonoids, polyphenols, organic acids and high antioxidant activity and is used for treating cardiovascular diseases, cancers, diabetes, anxiety decrease and sleep disorders. Fruits, leaves and flowers of hawthorn have secondary chemical compounds such as phenols, flavonoids, oligomeric procyanidins and triterpene acids, organic acids, estrols and a few amines that activate heart movements. The presence of antioxidants in hawthorn causes beneficial therapeutic effects. Foods and fruits that include antioxidant compounds, are useful for human health, because their antioxidants neutralize the negative effects of free radicals in the human body. Regarding the fact that no study has ever been conducted on the existing species of hawthorn in Gyan region, the aim of this study has been the recognition of the species diversity and phytochemical compounds of hawthorn and could open up a new window for further studies on this plant.Materials and methods: This study was conducted as a completely randomized design with 3 replications in 2018 in natural forests of Gyan region in Nahavand city, located in Hamedan province which is one of the habitats of hawthorn plant. The samples were collected from three regions of Gyan forests in different altitudes. Measured traits were total phenol and flavonoid content and antioxidant activity in methanolic extract of hawthorn flowering shoot and fruit.Results: The investigation showed that the existing species in Gyan region is Crataegus pseudo heterophylla A. Pojark. According to the results of this research, the highest amount of total phenol (225.95±12.97 mg GAE/gr) and flavonoid (464.52±7.55 mg routine/gr) in methanolic extract of flowering shoot, were observed in region 3 with the highest altitude. Also, the highest total phenol (76.91±4.98 mg GAE/gr), the highest flavonoid (161.05±5.36 mg routine /gr) and the most antioxidant activity (110.01±0.12 ppm) of hawthorn fruit were observed in region 3.Conclusion: The reason for the highest total phenol and flavonoid content and antioxidant activity in region 3 can be attributed to the higher content of macronutrients in the soil and high altitude above sea level. Producing secondary metabolites in plants increase under environmental stresses. For this reason, the plants grown at high altitudes than the plants grown at a lower altitude, are subjected to severe stresses such as drought, sun light and UV rays and their active substances increase.