بررسی تنوع صفات اگرومورفولوژیک در جمعیت‌های عدس بومی استان زنجان و گزینش ژنوتیپ‌های برتر برای شرایط دیم

سابقه و هدف: وجود تنوع در خصوصیات ژنتیکی، اساس هر برنامه اصلاحی است و وجود حداکثر تنوع، بزرگترین شانس برای حصول موفقیت در گزینش به ویژه در شرایط آب و هوایی متغیر نظیر دیمکاری محسوب می‌شود. با توجه به اهمیت منابع ژنتیکی بومی عدس برای استفاده در برنامه‌های اصلاحی، آزمایش حاضر به منظور بررسی تنوع صفات مهم زراعی و گزینش تک‌بوته‌های عدس بومی استان زنجان در مزارع دیم انجام شد. مواد و روش‌ها: به این منظور تعداد 1040 تک بوته عدس در شرایط دیم مزارع پنج شهرستان مختلف استان زنجان (شامل شهرستان‌های خرمدره، خدابنده، ایجرود، ماهنشان و زنجان (ارمغانخانه)) در سال زراعی 941393، انتخاب و از لحاظ صفات عملکردی و مورفولوژی شامل ارتفاع بوته، ارتفاع اولین انشعاب شاخه از سطح زمین، ارتفاع اولین غلاف از سطح زمین، تعداد غلاف، تعداد غلاف پر، تعداد غلاف پوک، تعداد دانه، وزن هزاردانه، وزن دانه، وزن کاه و کلش و بیوماس ارزیابی شدند. برای مقایسه جمعیت‌های عدس تجزیه واریانس به صورت طرح کاملاً تصادفی نامتعادل انجام شد و جمعیت‌ها با تجزیه خوشه‌ای به روش ward گروه‌بندی شدند. جهت گزینش ژنوتیپ‌های برتر در هر جمعیت، با در نظر گرفتن اهداف اصلاحی، صفات بر اساس درجه اهمیت مرتب شده و ژنوتیپ‌های برتر در هر جمعیت تعیین شدند. یافته‌ها: نتایج آمار توصیفی نشان دهنده تنوع بالا بین جمعیت‌ها از لحاظ صفات مورد بررسی به‌ویژه تعداد غلاف پوک (117.98 درصد) و وزن دانه (55.82 درصد) بود. برای صفات ارتفاع اولین شاخه، تعداد غلاف، تعداد دانه و وزن دانه و کاه و کلش نیز تنوع بالایی مشاهده شد. از این‌رو، گزینش برای این صفات در جمعیت‌های مورد ارزیابی موثر به‌نظر می‌رسد. کمترین ضریب تغییرات نیز مربوط به صفات ارتفاع بوته (10.79 درصد)، ارتفاع اولین غلاف (18.83 درصد) و وزن هزاردانه (25.90 درصد) بود. نتایج تجزیه واریانس نشان دهنده وجود اختلاف معنی‌دار بین جمعیت‌های عدس از لحاظ تمام صفات مورد اندازه‌گیری در سطح احتمال 0.01 بود. جمعیت ایجرود بیشترین میانگین را برای تمام صفات مورد ارزیابی داشت. تجزیه خوشه‌ای این جمعیت‌ها را در سه گروه دسته‌بندی کرد. جمعیت ارمغانخانه و ایجرود هر یک جداگانه در یک گروه قرار گرفتند و سه جمعیت خرمدره، خدابنده و ماهنشان با هم گروه سوم را تشکیل دادند. جمعیت ایجرود دارای بیشترین درصد انحراف از میانگین کل برای اغلب صفات عملکردی و همچنین صفات مورفولوژیک مهم برای برداشت مکانیزه بود. در نهایت تعداد 492 ژنوتیپ برتر برای بررسی در شرایط دیم در قالب طرح آزمایشی و بر اساس صفات عملکردی و صفات موثر در برداشت مکانیزه انتخاب شدند. نتیجه‌گیری: در بین و درون جمعیت‌های عدس از لحاظ صفات اگرومورفولوژیک مورد بررسی تنوع مناسبی وجود داشت. نتایج تجزیه خوشه‌ای نیز این جمعیت‌ها را در سه گروه دسته‌بندی کرد. از آنجا که اختلاف ژنوتیپ‌ها در مناطق مختلف می‌تواند به دلیل تفاوت ژنتیکی ژنوتیپ‌‌ها و همچنین تاثیر اقلیم و محیط متفاوت رشد آن‌ها باشد، از این‌رو، برای انتخاب ژنوتیپ‌های برتر، ارزیابی و گزینش در درون منطقه‌ها به‌طور جداگانه انجام شد. از آنجا که عدس گیاهی خودگشن و کلیستوگام است و درصد خودگشنی در آن بسیار بالاست (99%) بنابراین جمعیت‌های عدس هموزیگوس هتروژنس هستند لذا بذر ژنوتیپ‌‌های انتخاب شده لاین خالص می‌باشد و روش گزینشی این مطالعه گزینش لاین‌های خالص بود. لاین‌های خالص حاصل از ژنوتیپ‌‌های گزینش شده را می‌توان در برنامه‌های اصلاحی مورد استفاده قرار داد.

Evaluation of variations of agro-morphological traits in landrace lentil populations of Zanjan province and selection of superior genotypes in rainfed conditions

BBackground: The diversity of the genetic traits material is the basis of any breeding program and the existence of maximum variation is the greatest chance for success in the selection, especially in variable climatic such as rainfed conditions. Regarding the importance of lentil genetic resources for use in breeding programs of this plant, this experiment was conducted to investigate the diversity of important agronomic traits and selection of native lentil plants in dryland fields of Zanjan province. Materials and Methods: For this purpose, 1040 plants of lentil from fields in five regions (including Khorramdareh, Khodabandeh, Ijrood, Mahneshan,and Zanjan (Armaghankhaneh) of Zanjan province were collected in the rainfed conditions at 20142015 cropping season. Plants were evaluated in terms of yield and morphological traits including plant height, height of the first branch from the ground, height of the lowest pod of the ground, number of pods, number of hollow pods, number of full pods, number of seeds, 1000seed weight, seed weight, straw weight and biomass. To compare the populations of lentils, analysis of variance was performed in a completely unbalanced randomized design and populations were grouped by cluster analysis by Ward method. In order to select the best genotypes in each population, considering breeding goals, traits were sorted by degree of importance and superior genotypes were determined in each population. Results: The results of descriptive statistics indicated a high variation among studied traits, especially number of hollow pods (117.98 %) and seed weight (55.82 %) Also for height of first branch, number of pods, number of seeds and seed and straw weight great variations were observed. Therefore, the selection for these traits in evaluated populations seems to be effective. The lowest coefficient of variation was related to plant height (10.79 %), first pod height (18.83 %) and 1000seed weight (25.90 %). Analysis of variance results showed that there were significant differences between them in terms of all measured traits at 0.01 level. Ejroud population had the highest mean for most of the traits evaluated. Cluster analysis categorized these populations into three groups. The Armaghankhaneh and Ejroud populations were each grouped separately, and the three populations of Khoramdareh, Khodabandeh and Mahneshan formed the third group. Ejroud population had the highest percentage of deviation from the total mean for yield traits and also morphological traits that are important for mechanized harvesting. Finally, 492 superior genotypes were selected for study in rainfed conditions based on experimental design for yield traits and effective traits in mechanized harvesting. Conclusion: There were suitable variations within and between the lentil populations in terms of agromorphological traits. Cluster analysis also categorized these populations into three groups. Because of the difference in plants in different regions due to the genetic variation of the plants, as well as the impact of the climate and their different growth environment, therefore, for selection of superior genotypes, evaluation and selection were carried out separately in the regions. Since lentils are selfpollinated and cleistogam and have high rate of elfpollination (99%), so the populations of the lentils are homozygous so the seeds of selected genotypes are pure lineage and the method of this study was selection of pure lines. Pure lines from selected genotypes can be used in breeding programs.