مقایسه واکنش به شوری در ارقام گندم متحمل با ارقام معرفی شده برای شرایط غیرشور

سابقه و هدف: تنش شوری یک عامل اصلی محدود کننده در کاهش عملکرد محصولات زراعی در دنیا می‌باشد. تحمل به شوری در بین گیاهان از طریق سه مکانیسم عمده شامل تحمل اسمزی، دفع سدیم و تحمل بافت به تنش شوری واکنش نشان می‌دهد. مواد و روش‌ها: به منظور مطالعه واکنش به شوری ارقام گندم متحمل به شوری معرفی شده و مقایسه مکانیسم‌های آن با ارقام معرفی شده در شرایط غیرشور این آزمایش در سه مرحله آزمایشگاهی(جوانه‌زنی)، گلخانه‌ای(یک سال) و مزرعه‌ای(دو سال) طی سال‌های زراعی 93-1391 انجام گردید. در آزمایش مزرعه‌ای، تیمارهای آزمایشی شامل ارقام متحمل به شوری اکبری، سیستان، ارگ، افق و روشن و ارقام معرفی شده برای شرایط متعارف شامل مروارید، کوهدشت و فلات بودند که در دو شرایط مکانی مختلف شامل ایستگاه شوری آق قلا به عنوان محیط شور و ایستگاه گرگان به عنوان محیط غیرشور به صورت بلوک‌های کامل تصادفی و در 4 تکرار کشت شدند. در آزمایش گلخانه‌ای نیز تمامی ارقام فوق در محیط کشت شن و با استفاده از محلول غذائی هوگلند در شوری شاهد و 15 دسی‌زیمنس بر متر کشت شدند. اندازه‌گیری میزان رشد پس از شروع تنش در 7 روز اول به صورت روزانه و پس از آن دو روز یک بار بمدت دو هفته انجام گردید. پس از این دوره، میزان سدیم در پهنک برگ اندازه‌گیری شد. از ارقام کوهدشت، فلات و افق گلدان‌هائی به غیر از گلدان‌های فوق در سه تکرار تهیه شد و با شوری‌های 2، 7.5 و 15 دسی‌زیمنس بر متر از سبز شدن تا انتهای فصل رشد تیمار شدند تا آستانه تحمل و واکنش به شوری در آنها مشخص گردد. در مرحله آزمایشگاهی، میزان جوانه‌زنی برای ارقام مورد بررسی از شوری صفر تا 30 دسی‌زیمنس بر متر با فاصله 5 واحد در 3 تکرار اندازه‌گیری شد تا واکنش به شوری در این مرحله نیز تعیین گردد. یافته‌ها: بر اساس نتایج، منحنی رشد دو مرحله‌ای در واکنش به شوری در ارقام مورد بررسی مشاهده گردید بطوریکه در آن اثرات اسمزی تنش شوری به مراتب بیشتر از اثرات ویژه یونی بود. بطورکلی در هفته اول پس از اعمال تنش شوری کاهش رشد تقریباً یکسانی به لحاظ وزن خشک در ارقام حاصل شد هرچند که کاهش سطح برگ بلافاصله پس از اعمال تنش شوری شروع گردید. براساس محاسبات سرعت رشد نسبی در هفته اول، رقم سیستان به عنوان رقم متحمل به تنش اسمزی و رقم فلات به عنوان رقم حساس انتخاب گردید. در ادامه آزمایش و طی دو هفته بعدی کاهش بیشتری در میزان رشد در شرایط شور حادث گردید که این کاهش رشد مربوط به تجمع یون‌های سدیم و اثرات ویژه یونی بود. بر اساس مدل دو خطی واکنش به شوری، ارقام فلات، کوهدشت و افق به ترتیب دارای آستانه تحمل به شوری 6.06، 5.27 و 4.00 دسی‌زیمنس بر متر بودند. بر اساس مدل سیگموئیدی واکنش به شوری نیز این ارقام به ترتیب در شوری‌های 11.86، 11.56 و 13.38 دسی‌زیمنس بر متر به عملکرد نسبی 50 درصد رسیدند. نتیجه‌گیری: بطورکلی جمع‌بندی نتایج آزمایشات حاکی از آن است که ارقام معرفی شده با عنوان متحمل به شوری، بیشتر به‌دلیل سازگاری با شرایط اقلیمی که در آن تولید و معرفی شده‌اند دارای عملکرد مناسب در شرایط شور هستند و هنگامی که در شرایط اقلیمی متفاوت اما شور کاشته می‌شوند، نمی‌توانند خصوصیات تحمل به شوری را به‌صورت موثر از خود نشان دهند.