اصلاح موتاسیونی با پرتوتابی گاما برای بهبود انتقال مجدد مواد فتوسنتزی و تولید در گندم

سابقه و هدف: در شرایط تنش‌ خشکی که از جمله مهم‌ترین عوامل محدودکننده عملکرد گندم در مناطق خشک و نیمه‌خشک محسوب می‌شود انتقال مجدد مواد فتوسنتزی به منظور پر کردن دانه‌ها اهمیت بیشتری می‌یابد. جهت درک فیزیولوژیکی انتقال مجدد و کمک به معرفی رقم متحمل به تنش خشکی مواد ژنتیکی موتانت‌ ابزاری بسیار ارزشمند به شمار می‌روند. هدف این تحقیق مشخص کردن دلایل تنوع ژنوتیپ‌های مختلف گندم نان در فرآیند انتقال مجدد و ارتباط آن با عملکرد دانه در شرایط تنش خشکی و نقش اصلاح موتاسیونی در برنامه‌های اصلاحی گندم نان برای تنش خشکی بود. مواد و روش‌ها: دو لاین موتانت پیشرفته گندم نان (t6760 وt6571 ) که از نظر انتقال مجدد بهبودیافته‌اند به همراه تیپ وحشی آن‌ها (رقم طبسی) در دو شرایط رطوبتی (مطلوب و 4030 درصد ظرفیت مزرعه) به صورت یک آزمایش فاکتوریل دو عاملی در قالب طرح کاملاً تصادفی در سه تکرار کشت شدند. اعمال تنش در مرحله ظهور کامل سنبله (زادوکس 60) آغاز شد و جهت اندازه‌گیری انتقال مجدد و پارامترهای مرتبط با آن نمونه‌برداری‌ها در 5 مرحله و در فاصله‌های زمانی 7 روزه (در زمان‌های صفر، 7، 14، 21 و 28 روز پس از گرده‌افشانی) به تفکیک میانگره‌های ساقه اصلی صورت گرفت. یافته‌ها: با توجه به نتایج می‌توان گفت ظرفیت ژنوتیپ‌ها در ذخیره مواد فتوسنتزی پیش از وقوع تنش انتهایی و قدرت بیشتر مخزن (عملکرد) از عوامل تعیین‌کننده میزان انتقال مجدد ساقه می‌باشند. نظر به بروز پیری احتمالی در لاین‌های موتانت در اثر تنش خشکی (به عنوان عامل محرک انتقال مجدد)، عملکرد و حداکثر چگالی وزنی بیشتر، این لاین‌ها از نظر انتقال مجدد و کارایی انتقال مجدد نسبت به تیپ وحشی خود در شرایط بهتری قرار داشتند. استفاده از تمام ظرفیت طول ساقه نقش کلیدی در انتقال ذخایر ساقه دارد. لاین‌ موتانت t6571 در جهت پاسخ مناسب‌تر به شرایط تنش خشکی، از پتانسیل قسمت‎های مختلف ساقه (میانگره پدانکل، میانگره پنالتیمیت و میانگره‌های پایینی) در انتقال مجدد مواد فتوسنتزی استفاده کرد. نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج این تحقیق می‌توان گفت دلایل تنوع ژنوتیپ‌های گندم نان در فرآیند انتقال مجدد ناشی از تفاوت در دریافت سیگنال‌های پدیده پیری در اثر تنش خشکی، در قدرت مخزن، در مقدار ذخایر مواد فتوسنتزی پیش از گرده‌افشانی و در استفاده از ظرفیت ذخایر طول ساقه (میانگره‌های مختلف ساقه) می‌باشد. نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج این تحقیق می‌توان گفت دلایل تنوع ژنوتیپ‌های گندم نان در فرآیند انتقال مجدد ناشی از تفاوت در دریافت سیگنال‌های پدیده پیری در اثر تنش خشکی، در قدرت مخزن، در مقدار ذخایر مواد فتوسنتزی پیش از گرده‌افشانی و در استفاده از ظرفیت ذخایر طول ساقه (میانگره‌های مختلف ساقه) می‌باشد.