بررسی روند تحقیقات بذر در ایران: از گذشته تا حال

سابقه و هدف: به نظر می‌رسد مطالعات انجام شده در زمینه تکنولوژی بذر فاقد یک برنامه‌ریزی بلند‏مدت به منظور رفع مشکلات موجود در این بخش ‌باشد و بیش‏تر مطالعات تنها بر حسب سلیقه، سهولت اجرا و یا تقلید از منابع خارجی بدون در نظر گرفتن نیازهای واقعی کشور انجام می‌شوند. از آنجایی که در مورد کارهای انجام شده در زمینه بذر اطلاعات جامعی در دسترس نمی‏باشد، در این تحقیق تلاش شد تا تحقیقات گذشته در زمینه علوم و تکنولوژی بذر جمع‏آوری، جمع‏بندی و سامان‏دهی شود. این کار به محققان و برنامه‌ریزان صنعت بذر کمک خواهد کرد تا بدانند که آیا تحقیقات آن‏ها در مسیر رفع نیازهای این صتعت در کشور قرار دارد و یا پرداختن به مباحث غیر‏ضروری آن‌ها را از رسیدن به این مهم باز داشته است. مواد و روش‌ها: در این پژوهش که در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان در سال 1393 انجام شد، کلیه مقالات منتشر شده توسط مجلات کشور و سه همایش برگزار شده در زمینه علوم و تکنولوژی بذر (از سال 1366 تا 1391)، جمع‌آوری گردید. سپس مقالات بر اساس موضوع و محتوای تحقیق (جوانه‌زنی و سبز شدن، جوانه‌زنی در شرایط تنش، قدرت بذر، کمون بذر، بهبود بذر، تولید و گواهی بذر، انبارداری بذر، آفات و بیماری‌های بذرزاد، بیوتکنولوژی بذر، بیوشیمی بذر، بانک ژن، بانک بذر، مکانیزاسیون بذر و سایر موضوعات) و نیز گرایش در بخش‌های مختلف شامل زراعت، باغبانی، علف‌های هرز، گیاهان دارویی و ... ، گروه‌بندی شدند. پس از گروه بندی مقالات در زمینه‌های مختلف، تعداد و درصد مقالات اختصاص یافته به هر گروه مشخص شد. بافته‌ها: با مقایسه خلاصه مقالات چاپ شده در سه همایش برگزار شده، مشخص شد که موضوع درصد جوانه‏زنی و کنترل و گواهی بذر بیشترین سهم (در همایش های اول تا سوم به ترتیب 45، 38 و 54 درصد از کل مقالات چاپ شده) را به خود اختصاص دادند. به‏طور عمده گیاهان زراعی به‌ویژه غلات و گیاهان صنعتی روغنی بیشترین سهم (در همایش‏های اول تا سوم به‏ترتیب 78، 77 و 81 از مقالات گیاهان زراعی) را در بین مقالات داشتند. در مورد مقالات چاپ شده در مجلات داخلی بیشترین نرخ رشد مقالات بذری مربوط به موضوع بهبود بذر بود (0.79 افزایش مقاله در هر سال). این در حالی بود که نرخ رشد مقالات در سایر موضوعات مورد بررسی بین 0.06 (مکانیزاسیون) و 0.43 (جوانه‏زنی) در سال متغیر بود. در بین مقالات مربوط به گیاهان زراعی، گروه غلات بیشترین سهم را در اختیار داشت. در حالی‌که به گیاهان خانواده بقولات کمترین توجه شده است. مقایسه مقالات چاپ شده در مجلات داخلی با مجلات بین‏المللی نشان دهنده توجه کمتر به موضوع کمون و به‏طور‏کلی علف‏های هرز در کشور بود. نتیجه‌گیری: به‏طور‏کلی با توجه به تلفات زیاد محصولات دانه‏ای در انبارها، خسارت بالای علف‏های هرز و ضعف ماشین‏آلات در تولید و نگهداری بذر و دانه در کشور ، آن‏طور که باید به این موضوعات پرداخته نشده است.