بررسی عوامل تاثیرگذار بر شکل‌گیری و توسعه کسب‌وکارهای اقتصاد چرخشی: مطالعه موردی چندگانه شرکت‌های بازچرخانی تجهیزات پزشکی

هدف: حرکت به سوی پارادایم اقتصاد چرخشی که در آن زنجیره تولید در یک چرخه بسته نیازهای خود را بدون تحمیل ضایعات و آلودگی به طبیعت و محیط‌زیست تامین می‌کند، مستلزم یک تغییر پارادایم شامل رویکردهای جدید به مقررات و نهادها، تغییرات فرهنگی و رفتاری و نوآوری در سازمان ها، فرایندها و محصولات است. بنابراین پیاده‌سازی آن نیازمند پیاده سازی سیاست‌های حمایتی دولت و شکل‌گیری کسب‌وکارهای مرتبط با اقتصاد چرخشی است. بدون شک سیاستگذاری موثر در این زمینه بدون انجام پژوهش‌هایی برای شناخت ابعاد مختلف موضوع و ارائه راهکارهای سیاستی برای تسهیل گذار به اقتصاد چرخشی میسر نخواهد بود. هدف پژوهش حاضر بررسی عوامل تاثیرگذار بر شکل‌گیری و رشد و توسعه کسب‌وکارهای حوزه بازچرخانی است که از جمله حوزه‌های مهم اقتصاد چرخشی محسوب می‌شود. در فرایند بازچرخانی، با هدف بازگرداندن تجهیزات فرسوده به چرخه تولید یا افزایش کارایی و طول عمر تجهیزات مستعمل، این تجهیزات از نظر سخت‌افزاری و نرم‌افزاری نوسازی و به‌روز می شوند و عملکرد صحیح آن ها توسط شرکت بازچرخانی کننده به مدت یک تا سه سال تضمین شود. اقتصاد چرخشی در دهه اخیر به شدت موردتوجه محققان قرار گرفته و پژوهش های فراوانی حول آن انجام شده است، با این حال حوزه بازچرخانی که از استراتژی‌های اصلی اقتصاد چرخشی محسوب می‌شود کمتر مورد توجه قرار داشته و نیاز به بررسی ابعاد مختلف این حوزه به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران به چشم می‌خورد.روش: پژوهش حاضر از نوع کیفی بوده و استراتژی بکارگرفته شده در آن مورد کاوی چندگانه است. نمونه های مورد مطالعه از بین شرکت‌هایی که در طرح مشترک وزارت بهداشت و معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری برای بازچرخانی تجهیزات پزشکی مشارکت داشتند انتخاب شده اند. جمع‌آوری داده از طریق مصاحبه عمیق و نیمه ساختار یافته با مدیران عامل شرکت‌های مورد مطالعه و کلیه مدیران وزارت بهداشت و معاونت علمی و مدیران عامل شرکت‌های تولیدکننده تجهیزات پزشکی که از سال 1398 تا 1400 در جریان برنامه و فراخوان مشترک بازچرخانی وزارت بهداشت و معاونت علمی قرار داشتند انجام شده است. داده‌های حاصل نیز با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی و کدگذاری داده‌ها مورد تحلیل قرار گرفته‌اند. به جهت افزایش دقت و اعتبار پژوهش از روش مثلث سازی داده ها استفاده شده است که از سه طریق مصاحبه موازی با مطلعین، بررسی مقررات و سیاست ها و همچنین مرور مکاتبات و متن صورتجلسات جمع‌آوری شده اند.یافته‌ها: شکل‌گیری و توسعه شرکت‌های بازچرخانی تجهیزات پزشکی تحت تاثیر متقابل پیچیده عوامل داخلی و خارجی قرار دارد. عوامل خارجی شامل: حمایت دولت، تضاد منافع بازیگران، تدارکات عمومی، پاندمی کوید-19، زیرساخت قانونی، نوع مالکیت مراکز درمانی و تامین قطعات است و عوامل داخلی متشکل از شبکه ارتباطات، دانش و تخصص پرسنل، رهبری، مدیریت پروژه و قیمت تمام‌شده می باشد. این مطالعه همچنین عواملی را شناسایی کرد که باعث شکست برخی از شرکت‌ها برای ورود به بازار نوسازی تجهیزات پزشکی شد، مانند: در اختیار نداشتن منابع کافی در شرایط پاندمی، عدم جذابیت اقتصادی بازچرخانی برای آن ها و ابهام در مدل‌های کسب‌وکار بازچرخانی. یافته های پژوهش همچنین نشان می دهد شکل‌گیری کسب وکارهای حوزه بازچرخانی منافع اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی فراوانی را به دنبال داشته و سبب شکل‌گیری نهادهای نرم جدید در کشور شده است. ازجمله منافع اقتصادی آن می‌توان به جلوگیری از خروج ارز با کاهش واردات تجهیزات پزشکی و دسترسی به تجهیزات نوسازی شده با قیمتی حدود یک پنجم تجهیزات نو اشاره کرد. دسترسی مراکز درمانی در شهر‌های کمتر توسعه‌یافته به تجهیزات پزشکی نوسازی شده با کارایی بالا و قیمتی مناسب را می‌توان ازجمله منافع اجتماعی بازچرخانی برشمرد و جلوگیری از تبدیل شدن تجهیزات ارزشمند به آهن پاره و ضایعات و صرفه جویی در هزینه‌های مربوط به تولید مجدد این محصولات را می‌توان به‌عنوان منافع زیست‌محیطی نام برد.

investigating the influencing factors on the formation and development of circular economy businesses: a multiple case study of medical equipment refurbishment companies

objective: the transition to a circular economy paradigm, where production chains operate in a closed cycle minimizing waste and pollution, necessitates transformative changes in regulatory frameworks, institutional structures, cultural norms, and organizational practices, as well as innovation in products and processes. consequently, successful implementation of the circular economy relies on supportive government policies and the emergence of circular economy businesses. effective policymaking in this domain is contingent upon comprehensive research to understand the multifaceted aspects of the issue and to develop policy solutions that facilitate this transition. the present study aims to investigate the factors influencing the formation, growth, and development of businesses in the refurbishment sector, a critical area within the circular economy. in the refurbishment process, with the aim of returning obsolete equipment to the production cycle or increasing the efficiency and lifespan of used equipment, these products are renovated and updated in terms of hardware and software and companies undertaking refurbishment operations typically guarantee the proper functioning of the refurbished equipment for a period of one to three years. over the past decade, the circular economy has garnered significant attention from researchers, yet the refurbishment sector, a key strategy within the circular economy, has received relatively less attention so there is a pressing need to examine the various dimensions of refurbishment, particularly in developing countries such as iran.method: the present study employs a qualitative methodology, and the strategy used is multiple case study. the case studies were selected from companies that participated in the joint call of the ministry of health and the vice presidency for science and technology to refurbish medical equipment. data collection involved conducting in-depth, semi-structured interviews with the ceos of the selected firms, as well as with all relevant managers from the ministry of health and the vice presidency for science and technology who were involved in the refurbishment program from 2019 to 2021. the collected data were subsequently analyzed using qualitative content analysis and data coding. results: the establishment and development of medical equipment refurbishment companies are influenced by a complex interplay of various internal and external factors. external factors include government support, conflicts of interest among stakeholders, public procurement policies, the impact of the covid-19 pandemic, legal and regulatory infrastructure, ownership structure of medical centers, and availability of spare parts. internal factors consist of communication networks within the company, knowledge and expertise of personnel, leadership and management, project management capabilities, and pricing strategies. the study also identified factors that contributed to the failure of some companies to enter the medical equipment refurbishment market, such as lack of resources during the pandemic, insufficient economic incentives for refurbishment, and ambiguity in business models for refurbishment. results also show the establishment of these businesses has resulted in numerous economic, social, and environmental benefits and has caused formation of new soft institutions. the economic benefits include preventing currency outflow by reducing medical equipment imports and providing access to refurbished equipment at approximately one-fifth the price of new equipment.