بسیج و تامین نیرو در عصر اسلامی

یکی از لوازم و ارکان های حیاتی هر جنگ، تامین نیرو و بسیج نیروی انسانی است که از دیر باز مورد توجه همه جوامع و ملل بوده است. بدیهی است هر یک از جوامع برای مقابله با تهدیدهای داخلی و خارجی و نیز تامین امنیت، و گاهی نیز برای گسترش و توسعه سلطه نظامی و سیاسی خود، نیازمند تامین نیروهای لازم هستند که شیوه ها و نوع آن در هر یک از جوامع متفاوت و مختلف است. هنگام ظهور اسلام و تشکیل حکومت پیامبراسلام(ص) در مدینه، قوام و دوام حکومت نو پای اسلام، مستلزم برخورداری از یک نیروی انسانی برای مقابله با تهدیدها و دفع تجاوزات بود. لذا آیاتی بر پیامبراسلام(ص) نازل شد که آن حضرت را مامور می‎کرد مسلمانان را برای نبرد علیه دشمنان بسیج کند. این بسیج در ابتدا به صورتی داوطلبانه و برای کسب فیض و ثواب شرکت در جهاد، به طور جزیی و عمومی انجام می‎شد. اما در عصر پس از پیامبراسلام(ص)، به علت توسعه مرزها و گسترش فتوحات، تآمین نیروی انسانی، صرفاً نمی‎توانست به نیروهای داوطلب محدود باشد، لذا قوانین و مقرراتی وضع شد تا بخشی از مردم به هنگام جنگ، به سپاه بپیوندند و بسیج شوند، و برخی نیز به عنوان نیروی ثابت نظامی در خدمت حکومت قرار گیرند. در ابتدای عصر اموی، بسیج نیرو به صورت اجباری انجام می‎گرفت و بازماندگان از آن، به شدت مجازات می‎شدند. این اقدام در کنار حضور داوطلبانه نیروی مردمی در جنگ‎ها بود تا حکومت بتواند نیروی انسانی مورد نیاز را برای جنگ فراهم کند.ما در این نوشتار، ضمن بیان اهمیت بسیج از دیدگاه اسلام، نحوه شکل‎گیری و سیر تحوّل و تطور آن در طول دوران پیامبراسلام(ص) و خلفای راشدین و سپس اموی و عباسی خواهیم پرداخت.