تشکیلات نظامی در ایران قبل از اسلام

بررسی تاریخ زندگی اجتماعی هر قوم و ملتی، می تواند راهگشای آن جامعه در برنامه ریزی و دستیابی به موقعیتهای کمال و موفقیت باشد. با ذکر فراز و نشیبهای گوناگون هر جامعه ای، امکان تکمیل تجربه های مفید و نیز دوری جستن از عملکردهای منفی را فراهم می کند، کشور کهن ایران با سابقه ای بس طولانی به عنوان یکی از قدیمی ترین تمدنهای جهانی، از دیرباز مورد توجه مورخان قرار گرفته است.حکومتهای ایران باستان، از نخستین دولتهای قدرتمند تاریخ تمدن بشری محسوب می شود. این حکومتها با برخورداری از تشکیلات خاص نظامی و انتظامی در رویارویی با دشمنان و اداره شهرها، پیشتاز تمدن های گذشته بوده اند. ساخت و ابداع ابزار و ادوات جنگی از قبیل بهره گیری از کشتی، تشکیل سواره نظام کارآمد و پیاده نظام فعال، طرح و استفاده از نقشه های دقیق و موفق جنگی از ویژگیهای تشکیلات نظامی ایران قدیم بوده است. آنچه ذیلاً مطالعه می نمایید، گزیده ای از معرفی تشکیلات نظامی ایران قبل از اسلام است. در این نوشتار سعی شده است محور اصلی بحث در زمینه مسایل نظامی حکومتهای پیش از اسلام قرار گیرد.ورود آریانها به فلات ایران و سکونت آنان در دشتها وکوهستانهای سرسبز آن به صورت طوایف و اقوام مختلف موجب گردید که هرکدام از این طوایف بخشی از این سرزمین را مایملک خود تلقی کرده و به صورت ملوک الطوایفی به حفظ و حراست محدوده خود بپردازند.مهمترین اقوام ساکن در نجد ایران، مادی ها و پارسی ها و پارتی ها بودند به گفته مورخین احتمالاً مادها، در قرن دهم قبل از میلاد به این منطقه آمده و در آذربایجان و کردستان امروز، سکنی گزیدند. آنها اولین طایفه ای بودند که درآغاز قرن هفتم قبل از میلاد، حکومت مستقلی را در ایران بنا نهادند. اولین پادشاه ماد دَیااُکو بود که به سبب بصیرت و عدالت در قضاوت، و حل و فصل مشکلات قوم خود در708 یا 701 قبل از میلاد، از طرف مردم به سلطنت برگزیده شد و تا سال 655 قبل از میلاد در پایتخت خود « آپادانا» به حکومت پرداخت. در دوران حکومت دیااکو، مادها که از دیرباز تحت سلطه دولت آسور بودند، کماکان به دولت آسور باج می دادند. لذا در این دوران، ماد از تعرض آسوریها در امان ماند.پس از دیااکو، فرزندش، فَرَورتیش(655-633 ق.م) به جای پدر نشست. وی ابتدای امر، رویه پدر را در مناسبات خارجی با دولت آسور حفظ کرد. و به مطیع ساختن طوایف دیگر آریانی و از آن جمله پارسیان پرداخت. اما پس از توفیق در امر به انقیاد درآوردن طوایف شرقی، از پرداخت باج و خراج به دولت آسور سرباز زد. که این امر موجب تیرگی روابط دولت ماد و آسور شد و بین آنها جنگی درگرفت. در این جنگ، سپاه نامنظم و چریکی ماد که از بین طوایف مختلف آریانی گردآوری شده بود، تاب مقاومت در برابر سپاه منظم آسور را نیاورده، شکست خورد و شاه ماد نیز در جریان این نبرد کشته شد.(633ق.م) سومین پادشاه مادیها، هُوَخْشَتَر بود. وی با عبرت گرفتن از شکست قوای چریکی فرورتیش در برابر سپاه خود، برآن شد تا سپاهی منظم و دایمی تشکیل دهد. بنظر می رسد، این نخستین گام در تشکیل سپاهی منظم و دایمی در ایران است. سپاه مذکور، مرکب از سواره نظام و پیاده نظام بود. پیاده نظام مسلح به تیر و کمان و شمشیر بود و سواره نظام نیز مرکب از سواران زبده ای بود که با مهارت تمام درحال حرکت اسب،( چه در حین حمله و چه درحال گریز) تیراندازی می کردند و اسبهایی که از حیث طاقت و بردباری و تندروی و قشنگی در عهد قدیم شهره آفاق بودند. پس از تشکیل چنین قشونی، هوخشتر با آسوریها به جنگ پرداخته، با وجود مقاومت شدید دشمنان، آنها را شکست داد. دیری نپایید که هوخشتر با نبوپولاس سار حاکم آسور در بابل، که سر از حکومت مرکزی برتافته بود، متحد گردید و ساراکْس پادشاه آسور را شکست داده، شهر نینوا که بزرگترین شهر عالم محسوب می شد با خاک یکسان کردند(606 ق.م) و سرانجام دولت قدرتمند آسورکه چهل سال قبل از واقعه، دولت عیلام را نابود کرده بود، از صفحه روزگار چنان محو گردید که از آن نامی در تاریخ نماند. و تمام سرزمینهای آن بین دو دولت ماد و بابل تقسیم گردید.