معرفی و ارزیابی کتاب: درآمدی بر نظام حقوقی مدیریت بحران

ادبیات مدیریت بحران در جامعه علمی ایران همچنان بر آثار ترجمه‌ای استوار است و بنابر این، نگارش اثری تالیفی در مورد ابعاد حقوقی آن بسیار دشوار است. مدیریت بحران به عنوان یک رشته علمی، در سایر کشورها نیز از سابقه چندانی برخوردار نیست و مجموعه آثار مربوط به آن با وجود کثرت و تنوّع، به طور عمده در چند سال اخیر به رشته تحریر درآمده‌اند. اگر این مجموعه آثار را به دو دسته تقسیم کنیم که مباحث نظری و بنیانی دسته اول و موضوعات علمی و عینی دسته دوم را تشکیل دهند، در ایران هیچ کدام از این موضوعات به طور شایسته مورد توجه و مطالعه جدّی قرار نگرفته و پژوهشگران این حوزه مطالعاتی، راه دشواری را در پیش رو خواهند داشت. حتی اندک آثاری هم که ترجمه شده‌اند، بیشتر بر بحرانهای گریبانگیر سازمانها و شرکتهای تجاری و صنعتی تمرکز داشته‌اند و بحرانهای طبیعی یا امنیتی و به طور کلی چالشهای رو در روی جوامع و حکومتها، در این گونه ترجمه‌ها نمود چندانی ندارند. این بدان معناست که دست‌اندرکاران و علاقه‌مندان برای درک درستی از مباحث این حوزه، همچنان باید به آثار منتشره به زبانهای بیگانه مراجعه کنند.با توجه به این امر، مطالعه حقوقی مدیریت بحران می‌بایست ابتدا از مباحث نظری و مبنایی آغاز کند و به تدریج وارد موضوعات عینی‌تر و عملی‌تر شود. شاید این دو دسته مباحث، نیازمند تدوین و انتشار آثار جداگانه‌‌ای بوده باشند. اما ضرورتهای زمانه و محدودیتهای مطالعاتی در ایران کنونی، نگارنده را بر آن داشت تا از این امر صرف نظر کند و به تالیف کتابی اقدام کند که این مباحث و موضوعات را در هم آمیخته است.هدف از تالیف این کتاب، آشنایی دانشجویان (و البته عموم مخاطبان)با کلی‌ترین‌ قواعد و مقرراتی بود که می‌توانست بر شرایط اضطراری و هنگام اعمال عملیات مختلف مدیریت بحرانهای امنیتی، ساری و جاری باشد. در حین تحقیقات مربوط به تدوین مباحث کتاب، مشخص شد با وجود ظهور و بروز چالشهای متعدد و پر دامنه در ایران، مدیریت بحران، چندان مورد اعتنای قانونگذار ملی نبوده و بنابر این، به جز مباحث نظری در باب نسبت مدیریت بحران با فلسفه وجودی دولت یا ارتباط حقوق و مدیریت بحران، تنها موازین موجود در این زمینه، قواعد و مقرراتی است که از تعهدات بین‌المللی دولتها ناشی می‌شود و در دو دسته شناخته شده حقوقی؛ یعنی حقوق بشر و حقوق بشردوستانه بازتاب یافته است.از سوی دیگر، سازوکارهای مختلف برخورد با مخاطرات و تهدیدها، با عنایت به تجارب گرانبار همه جوامع و با تکیه بر رویکرد علمی به پدیده‌های اجتماعی برای تسلّط نسبی بشر بر آنها، سالیانی است که به سیستمی گسترده و سنجیده بدل شده و جوامع مختلف سعی می‌کنند از رهگذر استقرار و تثبیت و نهادینه‌سازی یک نظام واحد، انواع گوناگون بحرانهای متصوّر را به مهمیز بکشند و آنها را در کنترل خود درآورند. در این میان، سازوکارهای حقوقی جایگاهی شناخته‌شده و پر اهمیت یافته است و با توجه به ابعاد متعدد خود، به جریت می‌توان نام نظام حقوقی مدیریت بحران را بر آن نهاد؛ نظامی که نه تنها موازین ناظر بر عملیاتهای مقابله با بحرانها، بلکه ساختار و سازمان مدیریت بحران، فرایند‌های سیاستگذاری، صلاحیتها و اختیارات نهادهای ذی‌ربط، وظایف و تکالیف افراد و اشخاص و... را نیز در بر می‌گیرد. نگاهی کلی به ابعاد گسترده حقوق مدیریت بحران، بلافاصله نشان داد که اثر حاضر نیز نمی‌تواند همه مباحث را در بر گیرد ،لذا مقرر شد کتاب حاضر تنها به مباحث مقدماتی اختصاص یابد. به این ترتیب، این کتاب افزون بر مباحث نظری و کلی، به معرفی برخی از مهم‌ترین موازینی اختصاص یافته که بر مدیریت بحران حاکم است و می‌تواند مورد استفاده استادان، دانشجویان و محققان در این حوزه قرار گیرد.