متغیرشناسی و تحلیل اکتشافی - ساختاری تاثیر ایجاد دالان زنگزور بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران: ارائه سناریوی سازگار با بوم امنیتی ایران

ایجاد احتمالی دالان زنگزور یکی از رادیکال‌ ترین تغییرات ژئوپلیتیک در حوزه قفقاز خواهد بود که تاثیرات گوناگونی بر کشورهای منطقه خواهد داشت. در این میان، جمهوری اسلامی ایران به دلیل قرار گرفتن ذیل تحریم‌های بین‌المللی امکان انتفاع کمینه از مزایای ترانزیتی احتمالی این دالان را نخواهد داشت اما تحت تاثیرات تعقیبی فراوانی قرار خواهد گرفت که بر جنبه‌های مختلف امنیت آن اثرات سوء دارد. نظر به فقدان تحقیق بسنده در این زمینه، مطالعه حاضر تلاشی است که ضمن رفع نواقص معرفت‌شناختی و روش‌شناختی در پیشینه تحقیق، با استخدام نظریه مجموعه امنیت منطقه‌ای، کاربست رویکردهای تحقیق تلفیقی (تحلیل اکتشافی، تحلیل ساختاری و سناریو پردازی) و اعتباربخشی یافته‌ها به کمک نظرات نخبگانی و نرم‌افزارهای مرتبط (اس‌پی‌اس‌اس، میک‌مک و سناریو ویزارد)، به کشف تاثیرات منفی دالان زنگزور بر امنیت ایران بپردازد و برای برون‌رفت از آن، سازگارترین سناریو را ارائه دهد. یافته‌های تحقیق نشان داد که ایجاد این دالان توسط 18 متغیر با بار عاملی قابل‌قبول در 4 مولفه اقتصادی، ترانزیت، هژمونیک/ژئوپلیتیک و نظامی(مطابق ارزش ایگن)، بر امنیت ایران تاثیر منفی می‌گذارد. تحلیل ساختاری نیز نشان داد که این نظام تاثیرات متشکل از متغیرهای بحرانی، ریسک، هدف و خروجی است که هر کدام دارای رفتار و ماهیت اختصاصی هستند و باید موردتوجه کارگزاران نظام قرار بگیرد. همچنین، نتایج حاصل از سناریو پردازی نشان داد که متغیرهای تقویت همگرایی سیاسی با ارمنستان، سرمایه‌گذاری ترانزیتی مشترک با ارمنستان، حفظ وضع موجود در مرزها، وخنثی‌سازی تحریم‌ها و بازگشت به رقابت‌پذیری تجاری عوامل کلیدی در سازگارترین سناریوی مطلوب در این زمینه به شمار می‌روند.