آزادسازی قیمت‌ها و تغییرات الگوی مصرف خانوار در ایران: یکی کردن جدول‌های داده– ستانده و سیستم تقاضای خانوار

از میانه‌ی سال 1389، سیاست هدفمند شدن یارانه‌ها در ایران اعمال به‌کار گرفته و قیمت‌های جدید برای حامل‌های انرژی و اقلام اساسی خوراکی بر اساس آن تعیین شد. در این مطالعه اندازه‌ی تغییرات در قیمت حامل‌های انرژی و اقلام اساسی خوراکی در شرایط آزادسازی قیمت‌ها در ایران بر اساس دو گزینه‌ی افزایش قیمت‌های داخلی تا سطح قیمت‌های مرزی (برای حامل‌های انرژی) و حذف یارانه‌های مستقیم پرداختی، و محاسبه‌ی قیمت‌های واقعی داخلی 1387، تعیین شد. با یکی کردن سیستم تقاضای خانوار در الگوی داده – ستانده‌ی قیمتی لیونتیف آثار آزادسازی قیمت‌ها بر الگوی مصرف بررسی و تحلیل شد. بر اساس نتایج، بیش‌ترین تغییرات قیمت پایه و خریدار مربوط به انواع آرد و دیگر محصولات از دانه‌های آسیاب شده است. در نتیجه‌ی آزادسازی قیمت‌ها بیش‌ترین افزایش در شاخص قیمت گروه خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات، و کم‌ترین افزایش در شاخص قیمت گروه پوشاک و کفش حاصل می‌شود. سهم گروه‌های خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات؛ مسکن، سوخت و روشنایی؛ حمل‌ونقل و ارتباطات و لوازم، وسایل و خدمات خانوار افزایش و سهم دیگر گروه‌ها کاهش می‌یابد. با توجه به این که بیش از 70% از مخارج خانوارها به گروه خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات؛ مسکن، سوخت و روشنایی و حمل و نقل و ارتباطات داده می‌شود، افزایش سهم این گروه‌ها و کاهش سهم دیگر گروه‌ها می‌تواند باعث کاهش بیش‌تر بودجه‌ی تخصیص داده شده‌ی خانوارها به موارد تفریحی، فرهنگی و بهداشتی و درمانی شود، و این می‌تواند تغییری ناخواسته در الگوی مصرف باشد. با توجه به این‌که اثر متغیر بودجه بر رفتار مصرفی از متغیرهای قیمتی بیش‌تر است، می‌توان نتیجه گرفت که اگر تغییر الگوی مصرف با افزایش درآمد و بودجه‌ی خانوار هم‌راه باشد این اثر خواسته جبران می‌شود. برای روی‌دادن آن توصیه می‌شود که درآمدهای دولت از آزادسازی قیمت‌ها در امور زیربنایی و با تاکید بر گسترش فعالیت‌های بخش خصوصی سرمایه‌گذاری شود، تا از یک سو زمینه‌ی تخصیص بهینه‌ی دریافت‌های مالی آزادسازی قیمت‌ها فراهم شود، و از سوی دیگر زمینه‌ی افزایش درآمد خانوارها و کاهش آثار منفی آزادسازی قیمت‌ها فراهم گردد.