تعیین الگوی بهینه تولید و واردات گندم در ایران: کاربرد برنامه‌ریزی آرمانی

هدف از این پژوهش، تعیین الگوی بهینه اقتصادی تولید و واردات گندم با در نظر گرفتن شرایط خطرپذیری موجود، در ایران می­باشد. به این منظور، با توجه به بررسی چند هدف به­طور همزمان، مدل برنامه­ریزی آرمانی به­کار گرفته شد. آرمان­های مد نظر در این پژوهش مشتمل بر آرمان­های سود، ریسک تولید و ریسک قیمت می­باشند. اطلاعات مورد نیاز برای انجام این پژوهش از مرکز آمار ایران، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان خوار بارکشاورزی (فائو) در سال 1399گرد­آوری شد. از نرم­افزار gams برای برآورد مدل استفاده شد. نتایج بررسی از برآورد مدل آرمانی نشان داد با درنظر گرفتن همه­ی هدف­ها مدنظر، استان‌های خوزستان، فارس، آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل، خرسان رضوی و شمالی، کردستان، کرمانشاه، گلستان، لرستان، همدان، ایلام، بوشهر، اصفهان، مرکزی و سیستان و بلوچستان برای گندم آبی وارد الگوی کشت بهینه شدند. همچنین استان‌های آذربایجان شرقی و غربی، کردستان، خوزستان، اردبیل، زنجان، خراسان رضوی، گلستان برای گندم دیم به­عنوان تولیدکننده در نظر گرفته شدند. بنابر نتایج به­دست آمده، استان­های خراسان رضوی و کردستان با سطح زیرکشتی معادل با 5/886371 و 3/509971 بالاترین سطح زیرکشت را به­ترتیب برای گندم آبی و گندم دیم به­خود اختصاص دادند.  همچنین برابر با نتایج الگوی بهینه واردات، کشورهای استرالیا، قزاقستان، روسیه، سوئیس، امارات متحده عربی، هلند، اتریش و آلمان به­عنوان واردکننده گندم وارد الگوی نهایی شدند. با توجه به نتایج بررسی، به­منظور رسیدن به هدف خودکفایی و حذف کامل واردات برمبنای چشم‌انداز مورد نظر کشور، می­توان پیشنهاد کرد که تولیدکنندگان و سیاست‌گذاران به­سمت استان‌های واردشده در الگو حرکت کنند و دولت سرمایه کافی برای تولید گندم در این استان‌ها را فراهم سازد. همچنین با توجه به تاثیر ریسک در تصمیم­گیری، توسعه ابزار رویارویی با ریسک پیشنهاد و تاکید می­شود.

Determining the optimal pattern for production and import of wheat in Iran: Application of goal programming

The aim of the present study is to determine an economic optimal of wheat production and import, by considering the existing risk conditions in Iran. For this purpose, the Goal Programming model was used in order to study several goals simultaneously. The goals considered in this research include the goals of profit, production risk and price risk. The data required for this study was collected from the Statistics Center of Iran, Ministry of Jihad Agriculture, Food and Agriculture Organization (FAO) in 2020 and GAMS software was used to estimate the results. The results of the study showed by considering all the objectives, for Irrigated wheat, the provinces of Khuzestan, Fars, East and West Azerbaijan, Ardabil, Khorsan Razavi and North, Kurdistan, Kermanshah, Golestan, Lorestan, Hamedan, Ilam, Bushehr, Isfahan, Markazi and Sistan and Baluchestan and for dryland wheat, the provinces of East and West Azerbaijan, Kurdistan, Khuzestan, Ardabil, Zanjan, Khorasan Razavi, Golestan were considered as producers. Based on the results, Khorasan Razavi and Kurdistan provinces with cultivated area equivalent to 886371.5 and 509971.3 had the highest cultivated area for irrigated wheat and rainfed wheat, respectively. Also, according to the results, Australia, Kazakhstan, Russia, Switzerland, the United Arab Emirates, the Netherlands, Austria and Germany entered in the final model as importers of wheat. According to the results of the study, in order to achieve selfsufficiency, it is recommended that policy makers provide incentives for reallocation of wheat in these provinces. According to the results of the study, in order to achieve the goal of selfsufficiency and complete elimination of imports based on the desired perspective of the country, it may be recommended that producers and policy makers move towards the provinces included in the model. Also, considering the impact of risk in decision making, the development of risk management tools is suggested