بررسی سینوپتیکی تاثیر سامانه های کم فشار سودانی در وقوع بارش های سیل زا در ایران

شناخت کم فشارهای منطقه دریای سرخ نتیجه تکامل اقلیم شناسی سینوپتیک ایران به ویژه در طول یک دهه گذشته می باشد. در این مقاله ابتدا تاریخچه ای از بررسی های انجام شده بر روی فشارهای سودانی ارایه می شود. سپس با توجه به بررسی تعداد 18 توفان با منشا سودانی الگوی سینوپتیکی حاکم در زمان وقوع توفان ها بر روی ایران استخراج شده است. بدین منظور الگوی گردش در سطح زمین و ترازهای 850، 500، 200، 50 هکتوپاسکال قبل و بعد از شروع توفان ها مورد بررسی قرار گرفته است و الگوی متوسط هر یک تهیه شده است. جهت شناخت منبع اصلی رطوبت سامانه های سودانی نقشه های جهت و سرعت باد و نم ویژه در تراز 850 هکتوپاسکال برای تعداد 18 توفان بررسی گردید و نقشه های متوسط الگوی جریان و نم ویژه تهیه شد. شکل ابر در تصاویر ماهواره ای به همراه الگوی جریان تراز 200 هکتوپاسکال برای تعداد 6 توفان با منشا سودانی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج مطالعه در رابطه با تشکیل و گسترش کم فشار سودانی اگر چه همچون سایر مطالعات بر مقادیر پایین شاخص چرخه و استقرار پشته ای در تراز میانی وردسپهر بر روی مدیترانه غربی و ناوه عمیقی بر علیه شرق مدیترانه دلالت دارد، اما نقش اصلی را به کشیده شدن تاوه قطبی در تراز 50 هکتو پاسکال به عنوان منبع اصلی تاوایی برای پیدایش الگوی گردش ناهنجار و تقویت سلول هدلی و جت جنب حاره بر روی مدیترانه و شمال آفریقا می دهد. یافته ها بر استقرار مناسب خروجی هسته جت جنب حاره بر روی خاورمیانه به همراه استقرار و تقویت پشته ای در تراز میانی و زبانه پرفشاری در تراز پایین بر روی دریای عرب جهت تکوین و گسترش کم فشارهای سودانی تاکید دارد. موقعیت و سرعت هسته جت جنب حاره بر روی خاورمیانه و امتداد محور آن در ترازهای فوقانی وردسپهر ضمن کنترل الگوی گردش تراز میانی، مسیرهای ورود کم فشارهای سودانی به ایران را کنترل می کند. بررسی ها نشان می دهد که بیشترین فراوانی وقوع کم فشارهای سودانی در ایران در درجه اول مربوط به ماه دسامبر( آذر) و سپس فصل زمستان می باشد. در این رابطه به نظر می رسد افزایش تعداد سامانه های سودانی با جابجایی سریع و حرکت به سمت جت جنب حاره در خاورمیانه در ماه دسامبر در ارتباط باشد. همچنین یافته ها نشان می دهد که منبع اصلی رطوبت سامانه های سودانی مناطق حاره ای شرق آفریقا و قطاع جنوب غربی دریای عرب می باشد و حداکثر رطوبت ورودی به ایران نیز در منطقه جنوب غرب کشور به خصوص بر روی استان های کهکیلویه و بویراحمد و چهار محال و بختیاری مشاهده گردیده است.