آسیب‌پذیری مناطق جنوبی شهر تهران در برابر زمین‌لرزه با استفاده از سیستم روی‌هم‌گذاری لایه‌ها

اهداف: هدف از این پژوهش بررسی و پهنه‌بندی میزان آسیب‌پذیری مناطق جنوبی شهر تهران در برابر زمین‌لرزه است. روش‌شناسی: پژوهش حاضر از نوع کاربردی بوده و در مناطق جنوبی شهر تهران (مناطق 9 تا 20)‌ انجام شد. این پژوهش با رویکرد توسعه‌ای‌ و در سه مرحله انجام شد. در مرحله نخست، برای تدوین شاخص‌های آسیب‌پذیری، از روش تحلیل عاملی تاییدی استفاده شد. در مرحله دوم، به منظور اولویت‌‌بندی شاخص‌‌ها، از تکنیک فازی در قالب روش دلفی بهره گرفته شد و در مرحله سوم، شاخص‌های موثر بر آسیب‌پذیری بافت (بر مبنای حداکثر تاثیر) از طریق نرم‌افزار arcgis, version 9.2 به شکل لایه‌های اطلاعاتی وزن‌دار ترسیم شدند. در نهایت، با استفاده از تکنیک روی‌هم‌گذاری لایه‌ها، میزان آسیب‌پذیری برای مناطق مطالعاتی ارزیابی شد و بر اساس شاخص‌های کالبدی موثر در زمین‌لرزه، نقشه آسیب‌پذیری نهایی در منطقه مورد مطالعه تهیه شد.یافته‌ها: تعداد 21 شاخص به عنوان عوامل اثرگذار بر آسیب‌پذیری تدوین شدند. از دیدگاه صاحب‌نظران، در میان عوامل موثر، به ترتیب اولویت، بیشینه شتاب زمین، کیفیت ابنیه و فاصله از گسل بیشترین نقش را داشته و شاخص‌های توپوگرافی، تعداد طبقات و فاصله از ایستگاه آتش‌نشانی کمترین امتیاز را به خود اختصاص دادند. نتایج بیانگر آن بود که مناطق 15، 18، 19 و 20 در مجموع آسیب‌پذیری بیشتری نسبت به سایر مناطق مورد بررسی نشان دادند. که این امر نشان از وجود شاخص‌های بحرانی بیشتر در این مناطق داشت. نتیجه‌گیری: وضعیت بد اجزای کالبدی و کاربری‌های نامناسب شهری، شبکه ارتباطی ناکارآمد، بافت شهری فشرده و فرسوده، تراکم شهری بالا، وضعیت بد استقرار کاربری‌های درمان و امدادرسانی، کمبود و توزیع نامناسب فضاهای باز شهری و غیره نقش اساسی در افزایش میزان آسیب‌های وارده به شهر در هنگام وقوع زمین‌لرزه دارد. 

vulnerability of the southern areas of tehran city to earthquake using layer overlay system

aims: this study aims to assess and map the vulnerability of southern tehran districts to earthquakes.methodology: the research, applied in nature, was conducted across the southern districts of tehran (districts 9 to 20). it followed a developmental approach in three phases. first, confirmatory factor analysis was utilized to develop vulnerability indices. in the second phase, a fuzzy delphi technique was employed to prioritize these indices. finally, the most impactful factors influencing urban fabric vulnerability were weighted and visualized as geospatial layers using arcgis software (version 9.2). the vulnerability of the study area was then assessed by overlaying these layers, leading to the development of a final vulnerability map based on seismic-related physical indicators.findings: the research, applied in nature, was conducted in 2024 across the southern districts of tehran (districts 9 to 20). it followed a developmental approach in three phases. first, confirmatory factor analysis was utilized to develop vulnerability indices. in the second phase, a fuzzy delphi technique was employed to prioritize these indices. finally, the most impactful factors influencing urban fabric vulnerability were weighted and visualized as geospatial layers using arcgis software (version 9.2). the vulnerability of the study area was then assessed by overlaying these layers, leading to the development of a final vulnerability map based on seismic-related physical indicators.conclusion: the heightened vulnerability of southern tehran districts is attributed to poor structural conditions, inappropriate land use, ineffective transportation networks, dense and deteriorated urban fabric, high population density, inadequate distribution of medical and emergency facilities, and insufficient access to well-distributed urban open spaces. addressing these challenges is critical to mitigating potential earthquake damage in urban areas.