پژوهشی باستان شناختی بر مکان یابی، تکوین و نابودی شهر زیز

مقدمه: به رغم پیشینه طولانی شهر و شهرنشینی در ایران، به روند شهرنشینی در مناطق کوهستانی مانند کوه گیلویه، کمتر توجه شده است. بر اساس منابع تاریخی، منطقه کوه گیلویه در آغاز دوره اسلامی شاهد پیدایش شهر زیز در ناحیه ی جغرافیایی میان اَرجان و سمیرم بوده است که پس از چند سده از شکل گیری آن، در سده ششم ه.ق، به کلی ویران شد.اهداف: تعیین موقعیت و جایگاه شهر زیز، شناسایی دوره حیات و علل شکل گیری و ویرانی آن، از اهداف این پژوهش است.مواد و روش ها: روش پژوهش توصیفی -تاریخی با رویکرد باستان شناسی تاریخی است. بنابراین، در این پژوهش، موقعیت زیز و علل تکوین آن، با بررسی منابع تاریخی و جغرافیایی مکتوب و بهره گیری از مطالعات میدانی و یافته های باستان شناختی، مورد تحلیل قرار گرفته است.نتیجه گیری: بر اساس منابع تاریخی و جغرافیایی دوره اسلامی و مطالعات باستان شناختی، جایگاه شهر زیز در دامنه کوه دَمَه در محوطه تاریخی زیزنسه دهستان زیزی شهرستان بویراحمد است. شواهد موجود از جمله سفال، سکه، آثار معماری به جای مانده و نیز منابع تاریخی، گویای سکونت در این شهر و رونق آن طی سده های دوم تا ششم ه .ق است. مهمترین دلیل شکل گیری زیز را می توان در دارا بودن یک مرکز سیاسی اداری برای یکی از رستاق های کوره اَرجان موسوم به رون ، قرارگیری بر مسیر ارتباطی اَرجان به سمیرم و اصفهان، و سپس زیست بوم غنی برای کشاورزی و دامپروری منطقه دانست. چنین می نماید که حملات طولانی مدت اسماعیلیان نزاری در سده پنجم هجری به این شهر، موجب ویران شدن آن گردیده است.