بررسی نظام ‌مند گستره عوامل موثر بر بهره‌وری آب در مناطق خشک و نیمه خشک به منظور کاهش مصرف آب: یک مطالعه فراترکیب

کمبود منابع آب شیرین و فشار بر منابع آب یک نگرانی جهانی به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک است. این مطالعه با هدف استفاده کارآمد از آب به منظور کاهش مصرف آب و تحقق اهداف توسعه پایدار و پایداری محیط‌زیست انجام شده است. در این تحقیق از روش فراترکیب سندلوسکی و باروسو استفاده شد. برای انجام آن از 380 مقاله چاپ شده در مجلات علمی معتبر داخلی و حاضر در پایگاه‌های علمی گوگل اسکالر، مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، مگیران، علم‌نت و نورمگز در بازه زمانی 1402-1378 استفاده شد. در مجموع 308 عامل موثر شناسایی و در 13 گروه اصلی، تقسیم‌بندی شدند. ارزیابی‌ها نشان دادند که بیشترین تکرار در مطالعات بهره‌وری آب در مناطق خشک و نیمه خشک به ترتیب مربوط عامل‌های «کم‌آبیاری»، «سطوح آبیاری»، «رقم»، «روش آبیاری»، «کم‌آبیاری بخشی ریشه»، «مدیریت آبیاری»، «کود نیترژون»، «aquacrop»، «سوپر جاذب رطوبت» و «تنش آبی» با بسامد 41، 40، 35، 19، 18، 17، 17، 17، 16 و 14 تکرار بود و در گروه‌های اصلی به ترتیب مربوط به «مدیریت آبیاری (کم‌آبیاری، دیم) و زهکشی»، «مدیریت کشت و کاشت»، «فناوری و تکنولوژی»، «مدیریت منابع آب»، «مدیریت کودهی و تغذیه»، «تنش‌های محیطی»، «سامانه‌های آبیاری و زهکشی»، «آب‌های نامتعارف»، «آموزش، اطلاع‌رسانی و ترویج»، «مدل و مدلسازی»، «اقلیم و تغییرات اقلیمی»، «سیاست‌گذاری» و «مدیریت اراضی و خاک» با بسامد 24، 18، 10، 8، 8، 7، 7، 4، 3، 3، 3، 2 و 2 درصد بوده است. در مجموع بیش از یک دوم بسامد عوامل در چهار گروه اول تمرکز یافته است. مباحث «آموزشی، اطلاع رسانی و ترویج» و «سیاست‌گذاری» با اینکه اهمیت بسیار بالایی دارند اما به اندازه کافی مورد نگرش نبوده‌اند و در مقابل ابعاد «فناوری و تکنولوژی» بیشتر مورد تمرکز بوده است. این تحلیل جامع، پایه‌ای برای اتخاذ تدابیر مناسب در حوزه بهره‌وری آب در مناطق خشک و نیمه‌خشک به وجود آورده است.

systematic investigation of the scope of factors affecting water productivity in arid and semi-arid regions to reduce water consumption: a meta-synthesis study

freshwater resources deficit and pressure on water resources is a global concern, especially in arid and semi-arid regions. this study was conducted with the aim of efficient use of water to reduce water consumption and achieve the goals of sustainable development and environmental sustainability. sandelowski and barroso’s method was used in this research. for the purpose, 380 articles published in reliable domestic scientific journals and presented in the scientific databases of google scholar, sid, magiran, elmnet, and noormags were used from the years 2000 to 2024. a total of 308 effective factors were identified and divided into 13 main groups. the evaluations showed that the most repetitions in water productivity studies in arid and semi-arid regions are respectively related to the factors of &deficit irrigation&, &irrigation levels&, &cultivar&, &irrigation method&, &partial root-zone drying&, &irrigation management&, &nitrogen fertilizer&, &aquacrop&, &super absorbent polymer& and &water stress& were repeated with the frequency of 41, 40, 35, 19, 18, 17, 17, 17, 16 and 14; in the main groups, respectively, &irrigation management (deficit irrigation, rainfed) and drainage&, &cultivation and planting management&, &technology&, &water resources management&, &fertilization management and nutrition&, &environmental stresses&, &irrigation and drainage systems&, &unconventional waters&, &education, information and extension&, &model and modelling&, &climate and climate changes&, &policymaking& and &land and soil management& with frequency 24, 18, 10, 8, 8, 7, 7, 4, 3, 3, 3, 2 and 2 percent. in totality, more than half of the frequency of factors is concentrated in the first four groups. &education, information and extension& and &policymaking& topics, although they are very important, have not been given enough attitude, on the other hand, the aspects of &technology& have received more focus. this comprehensive analysis has created a basis for adopting appropriate measures for water productivity in arid and semi-arid regions.