تاثیر سیاست‌های انگیزشی مالی بر الگوی مصرف آب و الگوی کشت محصولات زراعی (مطالعه موردی: دشت دهگلان در استان کردستان)

با توجه به محدودیت منابع آب سطحی و بهره‌برداری بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، سفره‌های آب زیرزمینی در بسیاری از دشت‌های ایران وضعیت نامطلوبی دارند. یکی از این دشت‌های بحرانی، دشت دهگلان است که علی‌رغم تعیین حریم ممنوعه، همچنان با بحران کم‌آبی مواجه است. بنابراین، در این پژوهش به بررسی اثر سیاست‌های انگیزشی مالیات و یارانه برای هر مترمکعب آب آبیاری اضافه یا صرفه‌جویی‌شده بر تغییرات الگوی کشت، در سه سناریوی 10، 20 و 30 درصد افزایش قیمت سایه‌ای آب (714 تومان) در سال 1402 پرداخته شده است. داده‌های مورد نیاز از طریق مراجعه به شرکت آب منطقه‌ای استان کردستان، سازمان جهاد کشاورزی و سامانه نیاز آبی کشور برای هفت محصول عمده شامل گندم، جو، ذرت علوفه‌ای، سیب‌زمینی، خیار، یونجه و کلزا در دشت دهگلان جمع‌آوری شد. سپس با استفاده از مدل برنامه‌ریزی ریاضی اثباتی، داده‌ها تجزیه و تحلیل شدند. نتایج نشان داد که اعمال سیاست‌های مالیات و یارانه، الگوی کشت را به سمت محصولات کم‌آب‌بر مانند جو، گندم و کلزا سوق می‌دهد. همچنین مشخص شد، این سیاست‌ها باعث کاهش مصرف آب و بازده ناخالص مزرعه می‌شوند. این یافته‌ها نشان می‌دهد، سیاست‌های انگیزشی ذکرشده می‌تواند ابزار موثری برای مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی باشد. لازم است در کنار این سیاست‌ها، راهکارهای جایگزین مانند استفاده از روش‌های نوین آبیاری نیز مدنظر قرار گیرد تا از تاثیرات منفی بر درآمد کشاورزان جلوگیری شود.

the effect of financial incentive policies on the pattern of water consumption and the pattern of crop cultivation (case study: dehgolan plain in kurdistan province)

due to the limitation of surface water resources and excessive exploitation of underground water, the underground water table in many plains of iran is in an unfavorable condition. one of these critical plains is the dehgolan plain, which is still facing a water shortage crisis despite its designation as a prohibited area. therefore, in this research, the effect of tax and subsidy incentive policies for each added or saved cubic meter of water consumption on the changes in the cultivation pattern has been investigated in three scenarios of 10, 20, and 30 percent increase in the shadow price of water (714 tomans) in 2023. the required data were collected by referring to kurdistan regional water company, agricultural jihad organization, and the country’s water demand system for seven major crops including wheat, barley, forage corn, potato, cucumber, alfalfa, and rapeseed in dehgolan plain. then, the data were analyzed using the positive mathematical programming (pmp) model. the results showed that the application of tax and subsidy policies pushes the cropping pattern towards low-water-absorbing crops such as barley, wheat, and canola. it was also found that these policies reduce water consumption and gross farm yield. these findings show that the mentioned incentive policies can be an effective tool for managing water consumption in the agricultural sector. of course, it is necessary to consider alternative solutions such as the use of new irrigation methods in addition to these policies to prevent negative effects on farmers’ income.