توسعه چارچوبی مفهومی برای مدل‌سازی هیدرولوژیکی اجتماعی با رویکرد پویایی سیستم کیفی، محدوده مورد مطالعه: حوضه آبریز مشهد

مدیریت پایدار منابع آبی دشوارترین چالشی‌ست که جوامع انسانی با آن رویاروی‌اند و بهبود درک برهمکنش‌های پیچیده در سیستم‌های پیوسته انسان‌‌آب، در تحقق آن بسیار مورد توجه است. در دهه اخیر، مدل‌سازی‌های هیدرولوژیکی اجتماعی از پرکاربردترین روش‌ها در توصیف برهمکنش‌ها و هم‌تکاملی سیستم‌های انسانی‌‌‌‌هیدرولوژیکی می‌باشند. در این مطالعه، که اولین کوشش به‌منظور تدوین چارچوبی مفهومی برای مدل‌سازی هیدرولوژیکی اجتماعی با هدف درک سیستم‌های پیوسته انسان‌‌آب در ایران است، پس از توسعه چارچوب مفهومی، به‌کارگیری آن مبتنی‌بر رویکرد پویایی سیستم کیفی در حوضه مشهد نشان داده شده است. در چارچوب پیشنهادی اثر تصمیمات مدیریتی بر سیستم طبیعی در قالب متغیر واکنش رفتاری و متاثر از حساسیت اجتماعی تعریف شده است. طبق نتایج، هم‌اکنون آرکتایپ‌های اصلاحات ناموفق، محدودیت رشد و موفقیت برای موفق در حوضه مشهد حاکم می‌باشند. در واقع واکنش رفتاری متاثر از تقاضای آب، منجر به تصمیمات مدیریتی با هدف رشد اقتصادی سودجویانه و بی‌توجه به محدودیت‌های سیستم طبیعی شده است. بدین‌ترتیب بهره‌برداری افسارگسیخته از منابع آبی بی‌توجه به نرخ تجدیدپذیری صورت گرفته و حساسیت اجتماعی با هدف حفظ پایداری سیستم آبی، نقشی در تصمیمات مدیریتی نداشته است. مادامی‌که نقش سایر سطوح اجتماعی حساس به آب در واکنش رفتاری نادیده گرفته شود، حلقه‌ حساسیت اجتماعی به‌عنوان متعادل کننده ارتباط سیستم‌های طبیعی‌‌انسانی، همواره مفقود و معلول ا‌ست.

development of a conceptual framework for socio-hydrological modeling using qualitative system dynamics approach, case study: mashhad basin

sustainable water resources management is the hardest challenge facing human communities, and improvement of understanding complex interactions in coupled humanwater systems is very important in achieving it. in recent decade, sociohydrological modelling is of the most widely used methods for description of interactions and coevolution of humanhydrological systems. in this study which is the first attempt to develop a conceptual framework for sociohydrological modelling in iran with the aim of understanding coupled humanwater systems, after development of the conceptual framework, its application in mashhad basin based on the qualitative system dynamics approach has been shown. in the proposed framework, the impact of managerial decisions on the natural system has been defined as the behavioural response variable, influenced by community sensitivity. results showed that, now, fixes that fail, limits to growth, and success to the successful are dominant archetypes in mashhad basin. in fact, behavioural response influenced by water demand has resulted in managerial decisions aiming at profitoriented economic growth with no consideration for the natural system limitation. accordingly, overexploitation of water resources regardless of the renewal rate of water resources has occurred, and community sensitivity with the aim of maintaining the water system sustainability has played no role in managerial decisionmaking. as long as the role of other watersensitive social levels in behavioural response is ignored, the community sensitivity loop as a balancer balancing the humannature relationship remains missing and defective forever.