ارزیابی شاخص های بهره‎وری آب در استان‎های عمده تولید کننده برنج در ایران

خشکسالی و کم‌آبی در ایران یک واقعیت اقلیمی است و با توجه به روند روزافزون نیاز بخش‎های مختلف به آب، مشکل کم‌آبی در سال‌های آینده پایداری کشت برخی محصولات راهبردی با پیشران آب بالا را تهدید می‌کند. کشت برنج نیاز آبیاری بالایی دارد و نسبت به کم‎آبیاری حساس است، بنابراین، بهترین راهکار صرفه‌جویی در مصرف آب، بهبود بهره‌وری آن است. در مطالعه حاضر شاخص‌های بهره‌وری آب در تولید محصول برنج را برای چهار استان مهم تولید کننده این محصول شامل گیلان، مازندران، خوزستان و فارس مورد بررسی قرار داد. در این راستا، از داده‎های مقطعی سال زراعی 94-1393 طرح هزینه تولید برنج وزارت جهاد کشاورزی که به‌روش نمونه‎گیری خوشه‌ای از برنجکاران هر استان جمع‎آوری شده، استفاده شد. نیاز آبی برنج در این استان‌ها از طریق سنجش از دور برآورد شد. نتایج شاخص عملکرد به‌ازاء واحد نیاز آبی نشان داد استان مازندران و گیلان به‎ترتیب با میانگین 0.99 و 0.88 کیلوگرم بر متر مکعب به‌ترتیب بیشترین مقدار بهره‌وری آب را دارا می‎باشند. استان‌های فارس و خوزستان نیز به‎ترتیب با میانگین 0.65 و 0.52 کیلوگرم بر متر مکعب در رتبه سوم و چهارم قرار دارند. نتایج شاخص سود خالص به‌ازای آب مصرفی نشان داد که استان گیلان و مازندران به‎ترتیب با میانگین 9310 و 6590 ریال بر متر مکعب بیشترین مقدار این شاخص را دارا می‌باشند. با توجه به نتایج مطالعه حاضر، توصیه می‌شود کشت برنج در استان‌های خوزستان و فارس به‌خصوص در سال‌های کم‌آب محدود شود.

Comparison of water productivity indices and virtual water in major rice producing provinces in Iran

Drought and water scarcity in Iran is a climatic reality, and given the increasing need of different sectors for water, the problem of water scarcity in the coming years threatens the sustainability of cultivating some strategic crops with high water requirement. Rice cultivation requires high irrigation and is susceptible to water stress, so the best way to save water is to improve its water productivity. In this regard, in the present study, the estimation of rice water productivity indices was done in four major rice producing provinces of the country, including: Guilan, Mazandaran, Khuzestan, and Fars provinces. This study uses crosssectional data from 20142015 rice production cost plan of Ministry of JihadeAgriculture collected by cluster sampling from each province’s farmers and estimated water requirement through remote sensing to calculate water productivity indices. The results showed that Mazandaran and Guilan provinces had the highest water productivity (yield/water requirement) with average of 0.99 and 0.88 kg/m3, respectively, Fars and Khuzestan provinces were in third and fourth places with averages of 0.65 and 0.52 kg/m3, respectively. The results showed that the highest net benefit of water consumption were in Guilan and Mazandaran provinces with averages of 9310 and 6590 Rials/m3, respectively. According to the results of this study, it is recommended to limit rice cultivation in Khuzestan and Fars provinces, especially in years with water deficiency.