آینده‌پژوهی نیازآبی گندم با الگوهای سری‌های زمانی در شرق دریاچه ارومیه

با توجه به شرایط موجود و چشم‌انداز وضعیت دریاچه ارومیه، آینده‌پژوهی متغیرهای برنامه‌ریزی و مدیریت آبیاری از جمله تبخیر و تعرق گیاهان زراعی و باغی به‌منظور اصلاح الگوی کشت در شرق این دریاچه از اولویت‌های پژوهش کشاورزی است. در این پژوهش، سری زمانی نیازآبی گندم در شانزده منطقه استان آذربایجان شرقی واقع در شرق دریاچه ارومیه با استفاده از روش پنمن مانتیث فائو 56 و ضرایب گیاهی منطقه‌ای تعیین گردید. طول دوره تحلیل 80 سال زراعی از سال 31-1330 تا 97-1396 بود که داده‌های 50 سال (از سال زراعی 31-1330 تا 80-1379) برای الگوبندی، از داده‌های 17 سال (از سال 81-1380 تا 97-1396) برای آزمون و از داده‌های 13 سال آینده (از سال 98-1397 تا 1410-1409) برای آینده‌پژوهی استفاده گردید. مناسب‌ترین الگوی سری زمانی از بین هیجده الگوی ممکن برای نیازآبی گندم در مناطق با اقلیم سرد ازجمله آذرشهر، اسکو، بناب، تبریز، جلفا، مراغه، ملکان، مرند و میانه به‌صورت اتورگرسیو تلفیقی میانگین متحرک (0،1،1) و برای مناطق با اقلیم فراسرد ازجمله اهر، بستان‌آباد، سراب، شبستر، کلیبر، هریس و هشترود به‌صورت الگوی روند نمایی بود. میانگین نیازآبی گندم در آذربایجان شرقی در 67 سال گذشته 478 میلی‌متر و در 13 سال آینده 500 میلی‌متر به دست آمد. یافته‌های پژوهش برای اصلاح الگوی کشت در شرق دریاچه ارومیه، برنامه‌ریزی مناسب آبیاری در شرایط آبیاری کامل یا کم آبیاری و کاهش آسیب‌های خشک‌سالی قابل‌استفاده و مفید است.

future study of wheat water requirement with time series models in east of urmia lake

considering the current and prospect situation of urmia lake, the future study of variables of irrigation scheduling and management is one of the priorities of agricultural research to improve the cropping pattern in the east of lake. in this study, the time series of wheat evapotranspiration in sixteen regions of east azarbaijan located at the east of urmia lake was determined using the penmanmonteith fao method with the regional crop coefficient. the analysis period was 80 years from 133031 to 139697, which 50 years (from133031 to 137980) was applied for the time series modeling, 17 years ( from 138081 to 139697) for testing and 13 years (from 139798 to 14091410) for future studying up to 1410. among the eighteen possible models, the appropriate time series model for wheat evapotranspiration in cold climate regions such as azarshahr, osko, bonab, tabriz, jolfa, maragheh, malekan, marand and miyaneh was acquired as arima (0, 1, 1) and for very cold climates such as ahar, bostanabad, sarab, shabestar, kaleibar, harris and hashtrood was obtained as an exponential trend model. the wheat evapotranspiration in east azerbaijan in the past 67 years averaged 478 mm and for the next 13 years averaged 500 mm. the findings of this study are valuable and practical for irrigation scheduling in full and deficit irrigated conditions and reduction of drought damage in east urmia lake.