تحلیل و آینده‏پژوهی 60 سال تغییرات زمانی بهره‏وری مصرف آب در تولید گندم‏آبی در دشت تبریز

با توجه به اهمیت ارتقاء بهره‏وری مصرف آب در تولید محصولات زراعی و باغی در کشور و با عنایت به توانمندی و شایستگی روش‏های سری‌های زمانی در تحلیل و آینده‏پژوهی رفتار بسیاری از پدیده‌های مهندسی آب، هدف این پ‍ژوهش تحلیل و آینده‏پژوهی بهره‏وری مصرف آب در تولید گندم در دشت تبریز با الگوهای مناسب سری‌های زمانی است. نحوه الگو‏بندی، آزمون و آینده‏پژوهی با سری زمانی به این صورت بود که درمجموع 60 سال (از سال 1354 تا 1413) تغییرات بهره‏وری مصرف آب در تولید گندم تحلیل گردید. حدود 30 سال آن برای الگوبندی، 12 سال آن برای آزمون و 18 سال بعدی برای آینده‏پژوهی استفاده گردید. برای تعیین مناسب‏ترین الگو، چهارده الگوی سری زمانی ارزیابی گردید و با توجه به آماره‏های مرسوم الگوی arima(1,0,1) به‌عنوان مناسب‌ترین الگو برای بیان بهره‏وری مصرف آب در تولید گندم در دشت تبریز تشخیص داده شد. نتایج نشان داد بهره‏وری مصرف آب در تولید گندم در این دشت روند نسبتاً افزایشی داشت. این شاخص در طول 42 سال موردبررسی از 0.11 تا 0.68 کیلوگرم بر مترمکعب تغییر نموده و میانگین آن 0.32 کیلوگرم بر مترمکعب بود. برای ارتقای شاخص بهره‏وری مصرف آب در تولید گندم، سناریو و شرایط مختلف ارتقاء نیز پیش‏بینی گردید. در صورت ارتقای بهره‏وری مصرف آب در تولید گندم به‌اندازه 10، 15، 20 و 25 درصد، مقدار این شاخص در سال 1413 به ترتیب برابر 0.95، 0.98، 1.01 و 1.05 کیلوگرم بر مترمکعب خواهد بود. درصورتی‌که با ادامه روند موجود و بدون اعمال برنامه ارتقاء، مقدار این شاخص در سال 1413 برابر 0.89 کیلوگرم بر مترمکعب خواهد بود. راهکارهایی با قابلیت اجرایی برای ارتقای قابل‌ملاحظه بهره‌وری مصرف آب در حاشیه شرقی دریاچه ارومیه پیشنهاد گردید.

Analysis and Future Study of 60Year Temporal Variations of Water Use Efficiency of Irrigated Wheat in Tabriz Plain

Considering the importance of enhancing water use efficiency in the production of crops in the Iran; and due to the appropriateness of time series methods in the analysis and future studies of the behavior of water engineering phenomena, the aim of this study was to analyze and future study of water use efficiency in wheat production in Tabriz plain with suitable time series models. The modeling (based on 30 years data), test (based on 12 years data) and future study (based on 18 years data) were made with 60 years (from 1354/1975 to 1413/2034) water use efficiency in wheat production. Fourteen time series models were evaluated to determine the suitable model. Based on common statistics, ARIMA (1,0,1) was detected as the most suitable model for water use efficiency in wheat production in Tabriz plain. Results revealed that water use efficiency in wheat production had approximately an increasingly trend. This index was from 0.11 to 0.68 kg m3 with an average of 0.32 kg m3. Scenarios and various promotion conditions were also considered to improve the water use efficiency in wheat production. If the water use efficiency in wheat production is increased by as much as 10, 15, 20 and 25 percent, then the index in the year 1413/2034 will be respectively equal to 0.95, 0.98, 1.01, and 1.05 kg m3. With the continuation of the current trend and without applying the any improvement plan, the value of this index will be 0.89 1.05 kg m3 in 1413/2034. Applicable procedure and solutions were proposed to significantly enhance water use efficiency in wheat production in the east of Urmia Lake.